ここでは、hierfstatパッケージに含まれているgreater white-toothed shrew (Crocidura russula, https://en.wikipedia.org/wiki/Greater_white-toothed_shrew )のデータを用いて解析を行う。
同データは、雌雄間での遺伝的拡散の程度の違いを明らかにするために行われた研究(Favre et al. 1997, Proc. R Soc Lond B, 264: 127-132, https://royalsocietypublishing.org/doi/10.1098/rspb.1997.0019 )において、再捕獲法と並んで行われた集団遺伝学的解析で用いられたマイクロサテライトマーカーのデータである。
まずはデータを読み込む。
data(crocrussula)
str(crocrussula)
## List of 2
## $ genot:'data.frame': 140 obs. of 9 variables:
## ..$ Pop : num [1:140] 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 ...
## ..$ loc-3ks: num [1:140] 4041 4040 4041 4059 4059 ...
## ..$ loc-17 : num [1:140] 2627 2429 2829 2429 2429 ...
## ..$ loc-3T7: num [1:140] 3234 3232 3234 3434 3232 ...
## ..$ loc-57 : num [1:140] 2828 3233 2931 3233 3233 ...
## ..$ loc-72 : num [1:140] 2830 3030 2428 2430 2430 ...
## ..$ loc-23 : num [1:140] 2122 NA 1919 1920 1920 ...
## ..$ loc-9 : num [1:140] 2223 NA 2223 2325 2329 ...
## ..$ loc-53 : num [1:140] 2022 2222 2023 2323 2023 ...
## $ sex : chr [1:140] "F" "F" "F" "F" ...
所属する集団のID、8座のSSRマーカーの遺伝子型データ、個体の性別(“F”雌, “M”雄)のデータが含まれている。
集団と性別で表を作り、データの概観をとらえる。
table(crocrussula$genot$Pop)
##
## 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
## 9 10 9 10 11 10 12 7 8 12 12 8 7 6 9
table(crocrussula$sex)
##
## F M
## 64 76
table(crocrussula$genot$Pop, crocrussula$sex)
##
## F M
## 1 5 4
## 2 5 5
## 3 2 7
## 4 6 4
## 5 4 7
## 6 6 4
## 7 5 7
## 8 2 5
## 9 4 4
## 10 4 8
## 11 7 5
## 12 5 3
## 13 3 4
## 14 2 4
## 15 4 5
15集団からなるデータで、各集団、およそ10個体程度計測されている。オスメスの比は集団によって異なるが、全体としてはほぼ同数が調査されている。
hierfstatでは、2倍体の生物のマーカー遺伝子型データが続きで表されている。すなわち、
crocrussula$genot$`loc-3ks`[1]
## [1] 4041
は、1番めの個体のloc-3ksという座の遺伝子型を示すが、“40”というアリルと、“41”というアリルをもつことを意味する。
次に、allele.countというhierfstatの関数を用いて、アリルを集団ごとに数え上げてみる。
allele.count(crocrussula$genot)
## $`loc-3ks`
##
## x 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
## 39 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
## 40 12 17 15 11 12 17 6 3 12 13 12 12 8 7 14
## 41 2 2 3 5 5 0 5 8 0 2 4 3 0 1 0
## 42 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 1 1
## 43 0 0 0 0 1 0 4 1 0 0 0 1 0 3 2
## 45 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0
## 47 0 0 0 0 0 0 0 0 0 6 2 0 0 0 0
## 48 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0
## 52 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
## 53 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
## 54 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
## 57 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
## 58 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
## 59 3 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 1
## 60 0 0 0 1 1 1 0 0 0 0 4 0 0 0 0
## 62 0 0 0 0 0 2 2 0 0 2 0 0 4 0 0
## 64 0 0 0 0 0 0 5 1 4 0 0 0 0 0 0
##
## $`loc-17`
##
## x 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
## 23 0 0 0 2 1 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0
## 24 4 0 1 1 0 0 7 0 0 0 0 0 3 0 0
## 25 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0
## 26 1 5 0 2 4 0 6 2 3 0 0 0 1 0 0
## 27 3 5 8 2 2 1 1 0 1 1 4 1 0 0 0
## 28 1 0 0 4 7 11 2 1 5 9 10 5 4 5 14
## 29 8 9 9 1 1 2 4 0 0 5 4 0 0 0 0
## 30 1 0 0 2 0 2 3 5 0 0 3 2 4 6 3
## 31 0 0 0 2 1 2 1 6 5 9 1 0 0 0 0
## 32 0 0 0 1 5 0 0 0 0 0 0 4 0 0 0
## 33 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1
## 35 0 1 0 3 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0
## 36 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0
##
## $`loc-3T7`
##
## x 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
## 17 0 0 0 4 1 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0
## 18 0 0 0 0 0 0 7 0 4 0 0 0 4 0 1
## 20 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 3 0 0
## 21 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 4 0 0 0 0
## 28 0 0 0 0 3 0 0 0 0 9 3 0 0 0 0
## 29 0 0 0 0 1 0 6 1 0 0 0 1 0 3 0
## 30 0 0 0 1 3 0 0 2 0 0 4 0 1 1 3
## 31 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0
## 32 11 3 4 3 1 3 5 0 0 3 3 3 0 0 1
## 33 0 8 2 4 1 4 2 9 2 1 6 9 0 2 4
## 34 7 9 12 8 12 8 4 0 10 1 4 3 5 4 9
## 35 0 0 0 0 0 3 0 0 0 5 0 0 1 0 0
##
## $`loc-57`
##
## x 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
## 25 0 0 0 0 4 0 1 1 0 0 1 0 0 0 0
## 26 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 2 2 1 1 0
## 27 0 0 0 1 0 1 3 1 2 2 1 0 0 1 2
## 28 3 1 0 1 2 8 1 2 0 2 7 1 0 1 0
## 29 1 4 9 2 3 4 4 1 1 0 0 2 4 2 8
## 30 0 5 0 4 8 2 10 5 2 13 10 5 5 2 3
## 31 1 6 0 5 2 4 4 4 9 1 1 1 2 1 3
## 32 5 3 1 2 0 0 0 0 0 2 2 1 2 2 0
## 33 8 1 6 0 0 0 1 0 0 2 0 0 0 0 0
## 34 0 0 0 5 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2
## 39 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
##
## $`loc-72`
##
## x 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
## 11 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0
## 12 0 0 0 0 1 1 8 0 5 8 0 0 0 0 0
## 13 0 0 0 2 1 1 0 0 2 0 0 0 0 0 0
## 14 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0
## 20 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0
## 22 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 2 0 0 0 0
## 23 0 0 1 5 0 1 0 0 0 0 3 1 3 0 0
## 24 5 9 4 0 0 0 1 1 0 0 0 1 0 0 0
## 25 1 4 8 2 0 0 2 2 7 2 0 2 1 2 0
## 26 0 0 0 0 0 1 0 5 0 0 0 2 0 1 1
## 27 1 0 2 0 0 0 0 0 0 1 2 1 0 0 0
## 28 2 4 3 4 0 1 3 1 0 0 2 1 0 1 0
## 29 0 0 0 1 12 1 1 0 0 0 5 1 3 2 0
## 30 6 3 0 1 4 8 4 0 0 0 2 2 1 1 12
## 31 1 0 0 1 1 2 4 2 0 6 5 0 3 1 5
## 32 0 0 0 4 3 0 0 0 0 0 0 5 0 0 0
## 33 0 0 0 0 0 1 0 0 0 7 3 0 0 0 0
##
## $`loc-23`
##
## x 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
## 18 0 0 0 0 0 0 0 3 3 0 0 0 0 0 0
## 19 5 3 15 0 1 2 1 0 0 0 0 0 0 0 2
## 20 4 9 0 1 8 4 0 0 2 2 1 2 3 0 4
## 21 1 3 0 1 0 1 17 2 1 1 0 5 4 2 7
## 22 2 2 2 7 2 6 5 8 3 11 10 5 1 5 3
## 23 0 1 1 2 4 4 0 0 2 5 6 1 2 1 2
## 24 0 0 0 6 6 3 1 1 0 2 0 3 0 1 0
## 25 0 0 0 3 1 0 0 0 1 3 7 0 0 1 0
##
## $`loc-9`
##
## x 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
## 20 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0
## 21 0 0 1 0 2 3 6 0 0 7 2 3 0 0 0
## 22 4 3 3 0 0 1 1 0 0 1 0 1 0 0 0
## 23 7 11 8 2 7 3 5 1 5 3 6 1 6 1 1
## 24 0 0 0 2 6 1 3 1 2 5 8 2 3 0 4
## 25 2 0 0 7 1 2 2 5 8 2 0 0 1 2 0
## 26 0 6 4 2 4 2 2 2 0 2 2 0 1 0 1
## 27 0 0 0 4 1 6 0 1 1 0 5 3 0 0 2
## 28 0 0 0 1 0 0 0 0 0 1 0 2 2 5 7
## 29 2 0 0 0 1 2 0 0 0 0 0 0 1 1 3
## 30 0 0 0 2 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 0
## 31 1 0 0 0 0 0 3 2 0 0 1 1 0 1 0
## 32 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0
##
## $`loc-53`
##
## x 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
## 18 0 0 4 0 0 0 0 1 0 7 4 1 0 1 0
## 19 0 1 0 12 9 3 5 8 0 9 8 2 1 6 3
## 20 8 9 1 2 8 7 10 0 15 4 4 4 5 1 0
## 21 0 7 10 0 1 2 1 0 0 4 5 1 1 0 2
## 22 3 0 0 4 4 4 6 0 1 0 2 3 1 2 2
## 23 5 3 3 1 0 2 0 0 0 0 1 3 2 2 10
## 24 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 4 0 1
## 25 0 0 0 0 0 0 0 5 0 0 0 0 0 0 0
SSRは、一般的に突然変異率が高く、多型性が高い。このデータにおいても、8座とも多くのアリルをもち、8〜17アリルをもつことがわかる。また、15集団間でアリルの数に違いがあることが分かる。
nb.alleles関数を用いると、集団ごとのアリル数を確認できる。アリル数はマーカー・集団の組み合わせによって異なるが、集団間で明確な違いは見られない。
nb.alleles(crocrussula$genot)
## [,1] [,2] [,3] [,4] [,5] [,6] [,7] [,8] [,9] [,10] [,11] [,12] [,13]
## loc-3ks 4 3 2 6 6 3 6 5 2 5 6 3 2
## loc-17 6 4 3 10 8 6 7 4 5 4 6 4 4
## loc-3T7 2 3 3 5 7 5 5 3 3 6 6 4 5
## loc-57 5 6 3 7 7 6 7 6 4 6 7 6 5
## loc-72 6 4 5 8 6 11 8 6 3 5 8 9 6
## loc-23 4 5 3 6 6 6 4 4 6 6 4 5 4
## loc-9 5 3 4 7 7 8 8 6 4 9 6 8 6
## loc-53 3 4 4 5 4 5 4 3 2 4 6 6 6
## [,14] [,15]
## loc-3ks 4 4
## loc-17 3 3
## loc-3T7 5 5
## loc-57 7 5
## loc-72 6 3
## loc-23 5 5
## loc-9 5 6
## loc-53 5 5
pop.freq関数を用いると、アリルの集団内頻度を確認できる。
pop.freq(crocrussula$genot)
## $`loc-3ks`
##
## x 1 2 3 4 5 6
## 39 0.05555556 0.05000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 40 0.66666667 0.85000000 0.83333333 0.55000000 0.54545455 0.85000000
## 41 0.11111111 0.10000000 0.16666667 0.25000000 0.22727273 0.00000000
## 42 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 43 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.04545455 0.00000000
## 45 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 47 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 48 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 52 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.09090909 0.00000000
## 53 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.04545455 0.00000000
## 54 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.05000000 0.00000000 0.00000000
## 57 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.05000000 0.00000000 0.00000000
## 58 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.05000000 0.00000000 0.00000000
## 59 0.16666667 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 60 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.05000000 0.04545455 0.05000000
## 62 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.10000000
## 64 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
##
## x 7 8 9 10 11 12
## 39 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 40 0.25000000 0.21428571 0.75000000 0.54166667 0.50000000 0.75000000
## 41 0.20833333 0.57142857 0.00000000 0.08333333 0.16666667 0.18750000
## 42 0.00000000 0.07142857 0.00000000 0.00000000 0.04166667 0.00000000
## 43 0.16666667 0.07142857 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.06250000
## 45 0.08333333 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 47 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.25000000 0.08333333 0.00000000
## 48 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.04166667 0.00000000
## 52 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 53 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 54 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 57 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 58 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 59 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.04166667 0.00000000 0.00000000
## 60 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.16666667 0.00000000
## 62 0.08333333 0.00000000 0.00000000 0.08333333 0.00000000 0.00000000
## 64 0.20833333 0.07142857 0.25000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
##
## x 13 14 15
## 39 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 40 0.66666667 0.58333333 0.77777778
## 41 0.00000000 0.08333333 0.00000000
## 42 0.00000000 0.08333333 0.05555556
## 43 0.00000000 0.25000000 0.11111111
## 45 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 47 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 48 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 52 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 53 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 54 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 57 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 58 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 59 0.00000000 0.00000000 0.05555556
## 60 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 62 0.33333333 0.00000000 0.00000000
## 64 0.00000000 0.00000000 0.00000000
##
## $`loc-17`
##
## x 1 2 3 4 5 6
## 23 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.10000000 0.04545455 0.00000000
## 24 0.22222222 0.00000000 0.05555556 0.05000000 0.00000000 0.00000000
## 25 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.10000000
## 26 0.05555556 0.25000000 0.00000000 0.10000000 0.18181818 0.00000000
## 27 0.16666667 0.25000000 0.44444444 0.10000000 0.09090909 0.05000000
## 28 0.05555556 0.00000000 0.00000000 0.20000000 0.31818182 0.55000000
## 29 0.44444444 0.45000000 0.50000000 0.05000000 0.04545455 0.10000000
## 30 0.05555556 0.00000000 0.00000000 0.10000000 0.00000000 0.10000000
## 31 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.10000000 0.04545455 0.10000000
## 32 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.05000000 0.22727273 0.00000000
## 33 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.04545455 0.00000000
## 35 0.00000000 0.05000000 0.00000000 0.15000000 0.00000000 0.00000000
## 36 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
##
## x 7 8 9 10 11 12
## 23 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.08333333 0.00000000
## 24 0.29166667 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 25 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 26 0.25000000 0.14285714 0.18750000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 27 0.04166667 0.00000000 0.06250000 0.04166667 0.16666667 0.08333333
## 28 0.08333333 0.07142857 0.31250000 0.37500000 0.41666667 0.41666667
## 29 0.16666667 0.00000000 0.00000000 0.20833333 0.16666667 0.00000000
## 30 0.12500000 0.35714286 0.00000000 0.00000000 0.12500000 0.16666667
## 31 0.04166667 0.42857143 0.31250000 0.37500000 0.04166667 0.00000000
## 32 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.33333333
## 33 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 35 0.00000000 0.00000000 0.12500000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 36 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
##
## x 13 14 15
## 23 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 24 0.25000000 0.00000000 0.00000000
## 25 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 26 0.08333333 0.00000000 0.00000000
## 27 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 28 0.33333333 0.41666667 0.77777778
## 29 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 30 0.33333333 0.50000000 0.16666667
## 31 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 32 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 33 0.00000000 0.00000000 0.05555556
## 35 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 36 0.00000000 0.08333333 0.00000000
##
## $`loc-3T7`
##
## x 1 2 3 4 5 6
## 17 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.20000000 0.04545455 0.10000000
## 18 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 20 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 21 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 28 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.13636364 0.00000000
## 29 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.04545455 0.00000000
## 30 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.05000000 0.13636364 0.00000000
## 31 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 32 0.61111111 0.15000000 0.22222222 0.15000000 0.04545455 0.15000000
## 33 0.00000000 0.40000000 0.11111111 0.20000000 0.04545455 0.20000000
## 34 0.38888889 0.45000000 0.66666667 0.40000000 0.54545455 0.40000000
## 35 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.15000000
##
## x 7 8 9 10 11 12
## 17 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 18 0.29166667 0.00000000 0.25000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 20 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.05000000 0.00000000 0.00000000
## 21 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.16666667 0.00000000
## 28 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.45000000 0.12500000 0.00000000
## 29 0.25000000 0.08333333 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.06250000
## 30 0.00000000 0.16666667 0.00000000 0.00000000 0.16666667 0.00000000
## 31 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 32 0.20833333 0.00000000 0.00000000 0.15000000 0.12500000 0.18750000
## 33 0.08333333 0.75000000 0.12500000 0.05000000 0.25000000 0.56250000
## 34 0.16666667 0.00000000 0.62500000 0.05000000 0.16666667 0.18750000
## 35 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.25000000 0.00000000 0.00000000
##
## x 13 14 15
## 17 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 18 0.28571429 0.00000000 0.05555556
## 20 0.21428571 0.00000000 0.00000000
## 21 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 28 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 29 0.00000000 0.25000000 0.00000000
## 30 0.07142857 0.08333333 0.16666667
## 31 0.00000000 0.16666667 0.00000000
## 32 0.00000000 0.00000000 0.05555556
## 33 0.00000000 0.16666667 0.22222222
## 34 0.35714286 0.33333333 0.50000000
## 35 0.07142857 0.00000000 0.00000000
##
## $`loc-57`
##
## x 1 2 3 4 5 6
## 25 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.18181818 0.00000000
## 26 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.05000000
## 27 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.05000000 0.00000000 0.05000000
## 28 0.16666667 0.05000000 0.00000000 0.05000000 0.09090909 0.40000000
## 29 0.05555556 0.20000000 0.56250000 0.10000000 0.13636364 0.20000000
## 30 0.00000000 0.25000000 0.00000000 0.20000000 0.36363636 0.10000000
## 31 0.05555556 0.30000000 0.00000000 0.25000000 0.09090909 0.20000000
## 32 0.27777778 0.15000000 0.06250000 0.10000000 0.00000000 0.00000000
## 33 0.44444444 0.05000000 0.37500000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 34 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.25000000 0.09090909 0.00000000
## 39 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.04545455 0.00000000
##
## x 7 8 9 10 11 12
## 25 0.04166667 0.07142857 0.00000000 0.00000000 0.04166667 0.00000000
## 26 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.08333333 0.16666667
## 27 0.12500000 0.07142857 0.14285714 0.09090909 0.04166667 0.00000000
## 28 0.04166667 0.14285714 0.00000000 0.09090909 0.29166667 0.08333333
## 29 0.16666667 0.07142857 0.07142857 0.00000000 0.00000000 0.16666667
## 30 0.41666667 0.35714286 0.14285714 0.59090909 0.41666667 0.41666667
## 31 0.16666667 0.28571429 0.64285714 0.04545455 0.04166667 0.08333333
## 32 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.09090909 0.08333333 0.08333333
## 33 0.04166667 0.00000000 0.00000000 0.09090909 0.00000000 0.00000000
## 34 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 39 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
##
## x 13 14 15
## 25 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 26 0.07142857 0.10000000 0.00000000
## 27 0.00000000 0.10000000 0.11111111
## 28 0.00000000 0.10000000 0.00000000
## 29 0.28571429 0.20000000 0.44444444
## 30 0.35714286 0.20000000 0.16666667
## 31 0.14285714 0.10000000 0.16666667
## 32 0.14285714 0.20000000 0.00000000
## 33 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 34 0.00000000 0.00000000 0.11111111
## 39 0.00000000 0.00000000 0.00000000
##
## $`loc-72`
##
## x 1 2 3 4 5 6
## 11 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.05000000
## 12 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.04545455 0.05000000
## 13 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.10000000 0.04545455 0.05000000
## 14 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.10000000
## 20 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 22 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 23 0.00000000 0.00000000 0.05555556 0.25000000 0.00000000 0.05000000
## 24 0.31250000 0.45000000 0.22222222 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 25 0.06250000 0.20000000 0.44444444 0.10000000 0.00000000 0.00000000
## 26 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.05000000
## 27 0.06250000 0.00000000 0.11111111 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 28 0.12500000 0.20000000 0.16666667 0.20000000 0.00000000 0.05000000
## 29 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.05000000 0.54545455 0.05000000
## 30 0.37500000 0.15000000 0.00000000 0.05000000 0.18181818 0.40000000
## 31 0.06250000 0.00000000 0.00000000 0.05000000 0.04545455 0.10000000
## 32 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.20000000 0.13636364 0.00000000
## 33 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.05000000
##
## x 7 8 9 10 11 12
## 11 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 12 0.33333333 0.00000000 0.35714286 0.33333333 0.00000000 0.00000000
## 13 0.00000000 0.00000000 0.14285714 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 14 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 20 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 22 0.04166667 0.08333333 0.00000000 0.00000000 0.08333333 0.00000000
## 23 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.12500000 0.06250000
## 24 0.04166667 0.08333333 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.06250000
## 25 0.08333333 0.16666667 0.50000000 0.08333333 0.00000000 0.12500000
## 26 0.00000000 0.41666667 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.12500000
## 27 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.04166667 0.08333333 0.06250000
## 28 0.12500000 0.08333333 0.00000000 0.00000000 0.08333333 0.06250000
## 29 0.04166667 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.20833333 0.06250000
## 30 0.16666667 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.08333333 0.12500000
## 31 0.16666667 0.16666667 0.00000000 0.25000000 0.20833333 0.00000000
## 32 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.31250000
## 33 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.29166667 0.12500000 0.00000000
##
## x 13 14 15
## 11 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 12 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 13 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 14 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 20 0.08333333 0.00000000 0.00000000
## 22 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 23 0.25000000 0.00000000 0.00000000
## 24 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 25 0.08333333 0.25000000 0.00000000
## 26 0.00000000 0.12500000 0.05555556
## 27 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 28 0.00000000 0.12500000 0.00000000
## 29 0.25000000 0.25000000 0.00000000
## 30 0.08333333 0.12500000 0.66666667
## 31 0.25000000 0.12500000 0.27777778
## 32 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 33 0.00000000 0.00000000 0.00000000
##
## $`loc-23`
##
## x 1 2 3 4 5 6
## 18 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 19 0.41666667 0.16666667 0.83333333 0.00000000 0.04545455 0.10000000
## 20 0.33333333 0.50000000 0.00000000 0.05000000 0.36363636 0.20000000
## 21 0.08333333 0.16666667 0.00000000 0.05000000 0.00000000 0.05000000
## 22 0.16666667 0.11111111 0.11111111 0.35000000 0.09090909 0.30000000
## 23 0.00000000 0.05555556 0.05555556 0.10000000 0.18181818 0.20000000
## 24 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.30000000 0.27272727 0.15000000
## 25 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.15000000 0.04545455 0.00000000
##
## x 7 8 9 10 11 12
## 18 0.00000000 0.21428571 0.25000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 19 0.04166667 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 20 0.00000000 0.00000000 0.16666667 0.08333333 0.04166667 0.12500000
## 21 0.70833333 0.14285714 0.08333333 0.04166667 0.00000000 0.31250000
## 22 0.20833333 0.57142857 0.25000000 0.45833333 0.41666667 0.31250000
## 23 0.00000000 0.00000000 0.16666667 0.20833333 0.25000000 0.06250000
## 24 0.04166667 0.07142857 0.00000000 0.08333333 0.00000000 0.18750000
## 25 0.00000000 0.00000000 0.08333333 0.12500000 0.29166667 0.00000000
##
## x 13 14 15
## 18 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 19 0.00000000 0.00000000 0.11111111
## 20 0.30000000 0.00000000 0.22222222
## 21 0.40000000 0.20000000 0.38888889
## 22 0.10000000 0.50000000 0.16666667
## 23 0.20000000 0.10000000 0.11111111
## 24 0.00000000 0.10000000 0.00000000
## 25 0.00000000 0.10000000 0.00000000
##
## $`loc-9`
##
## x 1 2 3 4 5 6
## 20 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 21 0.00000000 0.00000000 0.06250000 0.00000000 0.09090909 0.15000000
## 22 0.25000000 0.15000000 0.18750000 0.00000000 0.00000000 0.05000000
## 23 0.43750000 0.55000000 0.50000000 0.10000000 0.31818182 0.15000000
## 24 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.10000000 0.27272727 0.05000000
## 25 0.12500000 0.00000000 0.00000000 0.35000000 0.04545455 0.10000000
## 26 0.00000000 0.30000000 0.25000000 0.10000000 0.18181818 0.10000000
## 27 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.20000000 0.04545455 0.30000000
## 28 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.05000000 0.00000000 0.00000000
## 29 0.12500000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.04545455 0.10000000
## 30 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.10000000 0.00000000 0.00000000
## 31 0.06250000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 32 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
##
## x 7 8 9 10 11 12
## 20 0.08333333 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 21 0.25000000 0.00000000 0.00000000 0.29166667 0.08333333 0.21428571
## 22 0.04166667 0.00000000 0.00000000 0.04166667 0.00000000 0.07142857
## 23 0.20833333 0.08333333 0.31250000 0.12500000 0.25000000 0.07142857
## 24 0.12500000 0.08333333 0.12500000 0.20833333 0.33333333 0.14285714
## 25 0.08333333 0.41666667 0.50000000 0.08333333 0.00000000 0.00000000
## 26 0.08333333 0.16666667 0.00000000 0.08333333 0.08333333 0.00000000
## 27 0.00000000 0.08333333 0.06250000 0.00000000 0.20833333 0.21428571
## 28 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.04166667 0.00000000 0.14285714
## 29 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 30 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.04166667 0.00000000 0.07142857
## 31 0.12500000 0.16666667 0.00000000 0.00000000 0.04166667 0.07142857
## 32 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.08333333 0.00000000 0.00000000
##
## x 13 14 15
## 20 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 21 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 22 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 23 0.42857143 0.10000000 0.05555556
## 24 0.21428571 0.00000000 0.22222222
## 25 0.07142857 0.20000000 0.00000000
## 26 0.07142857 0.00000000 0.05555556
## 27 0.00000000 0.00000000 0.11111111
## 28 0.14285714 0.50000000 0.38888889
## 29 0.07142857 0.10000000 0.16666667
## 30 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 31 0.00000000 0.10000000 0.00000000
## 32 0.00000000 0.00000000 0.00000000
##
## $`loc-53`
##
## x 1 2 3 4 5 6
## 18 0.00000000 0.00000000 0.22222222 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 19 0.00000000 0.05000000 0.00000000 0.60000000 0.40909091 0.16666667
## 20 0.50000000 0.45000000 0.05555556 0.10000000 0.36363636 0.38888889
## 21 0.00000000 0.35000000 0.55555556 0.00000000 0.04545455 0.11111111
## 22 0.18750000 0.00000000 0.00000000 0.20000000 0.18181818 0.22222222
## 23 0.31250000 0.15000000 0.16666667 0.05000000 0.00000000 0.11111111
## 24 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.05000000 0.00000000 0.00000000
## 25 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
##
## x 7 8 9 10 11 12
## 18 0.00000000 0.07142857 0.00000000 0.29166667 0.16666667 0.07142857
## 19 0.22727273 0.57142857 0.00000000 0.37500000 0.33333333 0.14285714
## 20 0.45454545 0.00000000 0.93750000 0.16666667 0.16666667 0.28571429
## 21 0.04545455 0.00000000 0.00000000 0.16666667 0.20833333 0.07142857
## 22 0.27272727 0.00000000 0.06250000 0.00000000 0.08333333 0.21428571
## 23 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.04166667 0.21428571
## 24 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
## 25 0.00000000 0.35714286 0.00000000 0.00000000 0.00000000 0.00000000
##
## x 13 14 15
## 18 0.00000000 0.08333333 0.00000000
## 19 0.07142857 0.50000000 0.16666667
## 20 0.35714286 0.08333333 0.00000000
## 21 0.07142857 0.00000000 0.11111111
## 22 0.07142857 0.16666667 0.11111111
## 23 0.14285714 0.16666667 0.55555556
## 24 0.28571429 0.00000000 0.05555556
## 25 0.00000000 0.00000000 0.00000000
このアリル頻度のデータが、集団遺伝学的構造を確認するための様々な解析に用いられる。
では、Fstなどの集団分化に関わる統計量を計算してみる。
basic.stats(crocrussula$genot)
## $perloc
## Ho Hs Ht Dst Htp Dstp Fst Fstp Fis Dest
## loc-3ks 0.5614 0.5275 0.5876 0.0601 0.5919 0.0644 0.1023 0.1088 -0.0642 0.1363
## loc-17 0.7181 0.7239 0.8491 0.1252 0.8580 0.1341 0.1474 0.1563 0.0080 0.4858
## loc-3T7 0.6728 0.6892 0.8044 0.1152 0.8126 0.1234 0.1432 0.1519 0.0238 0.3971
## loc-57 0.7882 0.7639 0.8457 0.0819 0.8516 0.0877 0.0968 0.1030 -0.0319 0.3715
## loc-72 0.8685 0.7807 0.9072 0.1265 0.9163 0.1355 0.1394 0.1479 -0.1123 0.6181
## loc-23 0.7284 0.7153 0.8357 0.1204 0.8443 0.1290 0.1441 0.1528 -0.0183 0.4531
## loc-9 0.7962 0.7922 0.8742 0.0820 0.8800 0.0879 0.0938 0.0999 -0.0051 0.4228
## loc-53 0.6634 0.6776 0.8135 0.1360 0.8233 0.1457 0.1671 0.1770 0.0209 0.4519
##
## $overall
## Ho Hs Ht Dst Htp Dstp Fst Fstp Fis Dest
## 0.7246 0.7088 0.8147 0.1059 0.8223 0.1135 0.1300 0.1380 -0.0223 0.3897
Fstの値は、0.09 - 0.17の範囲の値を示しており、8座すべてをまとめると、0.13と計算されている。 また、分集団内での近交度を表すFisも低い値を示している。
なお、観察ヘテロ接合度(Ho)と分集団における期待ヘテロ接合頻度(Hs)はおおよそ同じような値を示しているが、Hsのほうが少し低いようにみえる。これを確認するには以下のようにする。
bs <- basic.stats(crocrussula$genot)
plot(bs$perloc$Ho, bs$perloc$Hs, main = "Ho vs. Hs")
abline(0, 1)
なお、観察ヘテロ接合度に比べると、集団全体での期待ヘテロ接合度(Ht)は高い値を示してる。Htは、分集団間の遺伝的違いも含めての多様性となるため、遺伝的分化があるとHoよりも高くなる。
plot(bs$perloc$Ho, bs$perloc$Ht, main = "Ho vs. Ht")
abline(0, 1)
なお、この論文では、雌雄での遺伝的拡散の程度の違いをテーマにしていたため、雌雄で分化の程度が異なっている可能性がある。雌雄別で確認してみる。
crocrussula.female <- crocrussula$genot[crocrussula$sex == "F",]
crocrussula.male <- crocrussula$genot[crocrussula$sex == "M",]
(bs.female <- basic.stats(crocrussula.female))
## $perloc
## Ho Hs Ht Dst Htp Dstp Fst Fstp Fis Dest
## loc-3ks 0.6116 0.5942 0.6193 0.0251 0.6211 0.0269 0.0406 0.0433 -0.0293 0.0663
## loc-17 0.8400 0.8031 0.8712 0.0681 0.8761 0.0730 0.0782 0.0833 -0.0460 0.3708
## loc-3T7 0.7156 0.7220 0.8145 0.0925 0.8211 0.0991 0.1136 0.1207 0.0089 0.3565
## loc-57 0.7410 0.8007 0.8430 0.0423 0.8460 0.0453 0.0502 0.0536 0.0746 0.2274
## loc-72 0.9083 0.8104 0.9143 0.1039 0.9217 0.1113 0.1136 0.1208 -0.1207 0.5871
## loc-23 0.7349 0.8066 0.8394 0.0328 0.8418 0.0352 0.0391 0.0418 0.0889 0.1819
## loc-9 0.9000 0.8175 0.8654 0.0479 0.8689 0.0513 0.0554 0.0591 -0.1009 0.2813
## loc-53 0.6222 0.7123 0.8194 0.1071 0.8271 0.1148 0.1307 0.1388 0.1265 0.3989
##
## $overall
## Ho Hs Ht Dst Htp Dstp Fst Fstp Fis Dest
## 0.7592 0.7583 0.8233 0.0650 0.8280 0.0696 0.0789 0.0841 -0.0011 0.2881
(bs.male <- basic.stats(crocrussula.male))
## $perloc
## Ho Hs Ht Dst Htp Dstp Fst Fstp Fis Dest
## loc-3ks 0.4982 0.4565 0.5374 0.0809 0.5432 0.0867 0.1505 0.1596 -0.0913 0.1595
## loc-17 0.6550 0.7009 0.8390 0.1381 0.8489 0.1479 0.1646 0.1743 0.0655 0.4947
## loc-3T7 0.6290 0.6695 0.7951 0.1256 0.8041 0.1346 0.1580 0.1674 0.0604 0.4073
## loc-57 0.8322 0.7247 0.8546 0.1298 0.8639 0.1391 0.1519 0.1611 -0.1483 0.5054
## loc-72 0.8423 0.7659 0.9032 0.1374 0.9131 0.1472 0.1521 0.1612 -0.0998 0.6286
## loc-23 0.7418 0.6703 0.8308 0.1605 0.8423 0.1719 0.1931 0.2041 -0.1066 0.5216
## loc-9 0.7140 0.7507 0.8771 0.1263 0.8861 0.1354 0.1440 0.1528 0.0489 0.5430
## loc-53 0.6839 0.6404 0.7992 0.1588 0.8105 0.1701 0.1987 0.2099 -0.0680 0.4731
##
## $overall
## Ho Hs Ht Dst Htp Dstp Fst Fstp Fis Dest
## 0.6996 0.6724 0.8045 0.1322 0.8140 0.1416 0.1643 0.1740 -0.0404 0.4323
雌のほうが雄よりも、分集団における観察ヘテロ接合度(Ho)および期待ヘテロ接合度(Ht)が高く、Fstが小さいように見える。これを、グラフを描いて確認してみる。
range <- range(c(bs.female$perloc$Ho, bs.male$perloc$Ho))
plot(bs.female$perloc$Ho, bs.male$perloc$Ho, xlim = range, ylim = range, main = "Ho")
abline(0, 1)
座によって異なるため、一般的なことは言えないが、雌のHoのほうが大きい場合が多い。
range <- range(c(bs.female$perloc$Hs, bs.male$perloc$Hs))
plot(bs.female$perloc$Hs, bs.male$perloc$Hs, xlim = range, ylim = range, main = "Hs")
abline(0, 1)
HoにくらべHsでより顕著である。
集団全体におけるヘテロ接合頻度を比較してみると、Hsほど大きな差はみられない。
range <- range(c(bs.female$perloc$Ht, bs.male$perloc$Ht))
plot(bs.female$perloc$Ht, bs.male$perloc$Ht, xlim = range, ylim = range, main = "Ht")
abline(0, 1)
Fstを比較してみる。
range <- range(c(bs.female$perloc$Fst, bs.male$perloc$Fst))
plot(bs.female$perloc$Fst, bs.male$perloc$Fst, xlim = range, ylim = range, main = "Fst")
abline(0, 1)
すべての座において雄のFstのほうが大きいことが分かる。これは、雌のほうが拡散程度が高いという原著論文の結論に一致している。
分集団間の遺伝的距離をペアワイズFst(様々な定義があるが、ここでは、Weir and Cockerham 1984を用いる)を用いて計算する。講義では説明しなかったが、2つの分集団のペアごとにFstを計算することで、その分集団間の遺伝的距離の指標として用いることができる。集団間の遺伝的関係を確認する場合にいよく用いられる統計量である。
pfst <- pairwise.WCfst(crocrussula$genot)
heatmap.2(pfst, dendrogram = "none", Rowv = F, Colv = F, trace = "none")
3番目, 8番目、9番目の分集団が他の分集団から離れているように見える。
ここでは、apeの主座標分析(多次元尺度法)用の関数pcoaを用いて遺伝的関係を2次元で図示する。
diag(pfst) <- 0
pcores <- ape::pcoa(pfst)
biplot(pcores)
第1軸と第2軸での散布図をみると、分集団3, 8, 9が特に他と異なっており、3つの分集団同士も遺伝的に遠いことがわかる。
近隣結合法で、分集団間の関係を図示してみる。
phy <- nj(pfst)
plot(phy, type = "unrooted")
次に、genet.dist関数を用いて、Takezaki and Nei (1996, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1207511/ )の遺伝距離を計算する。なお、この関数は、上で用いたWeir and Cockerham (1984)のペアワイズFstも含めて、様々な遺伝距離を計算できる。
D <- genet.dist(crocrussula$genot)
heatmap.2(as.matrix(D), dendrogram = "none", Rowv = F, Colv = F, trace = "none")
ペアワイズFstと同様の図を描いてみる。
pcores <- ape::pcoa(D)
biplot(pcores)
先ほどと少し異なる関係となる。特に、分集団9の特異性が見られなくなる。
近隣結合法でも、分集団間の関係を図示してみる。
phy <- nj(D)
plot(phy, type = "unrooted")
以上のように、分集団間の遺伝的関係を表す指標により、得られる結果も少し異なることに注意する。
最後に原著論文に出てくるAssignment Indexを計算してみよう。
ai <- AIc(crocrussula$genot)
hist(ai[crocrussula$sex == "F"], main = "Assignment Index of Female")
hist(ai[crocrussula$sex == "M"], main = "Assignment Index of Male")
このヒストグラムは、原著論文でFigure 1として出てくるものであるが、雌のほうが小さな値をとる。この統計量は、個体ごとに計算され、その個体が所属している分集団に割り当てられる確率を表す。具体的には、ある個体が所属している分集団\(l\)におけるアリル\(i\)と\(j\)の頻度が\(p_{il}, p_{jl}\)のときに、その個体が\(i\)のホモ接合であれば、\(p_{il}^2\)、\(i, j\)のヘテロ接合であれば\(2p_{il}p_{jl}\)となる。ただし、分集団間の違いには興味が無いため、こうして計算された確率を対数変換した後、分集団平均で基準化(平均を引いて、分集団平均を0とする)する。こうして計算されたAIc(AI values corrected)は、各分集団での平均は0となり、負の値は、その個体がその分集団で生まれた確率が分集団平均より低いことを表す。雌の個体で負の値が大きいことは、雌個体が分集団間を移動している可能性を示唆している。原著論文では、再捕獲法による解析も行っており、その結果も雌個体の移動を示唆するものであった。