W miarę życia osobniczego proste i początkowo jakby niezależne wrażenia występujące wskutek powtarzania się tego samego zestawu bodźców stopniowo prowadzą do takich zmian funkcjonalnych w analizatorach, że z czasem zestawy te są traktowane przez ustrój jako wzorce bodźcowe i wywołują jednorodne spostrzeżenia o cechach całościowych.

Uczenie się percepcyjne ma miejsce wówczas gdy bodziec złożony jest wzmacniany czynnikiem nagradzającym (np. pokarmem) albo bodźcem bólowym lub innym awersyjym, bądź też w czasie tzw uczenia utajonego, w którym nie ma konkretnego wzmocnienia

Uczenie utajone – przykład – szczury które wcześniej miały możliwość eksploracji labiryntu bez wzmocnienia, szybciej odnajdywały drogę do pokarmu, gdy ten został wyłożony w kolejnej fazie eksperymentu.

Uczenie percepcyjne ze wzmacnianiem przebiega przy udziale określonego popędu biologicznego (najczęściej głodu lub strachu) natomiast podłożem uczenia utajonego może być ciekawość.

Wpajanie jest szybkim rodzajem uczenia się, które w klasycznej formie wpajania przedmiotowego polega na poznaniu spostrzeganych zmysłowo cech obiektu, względem którego osobnik będzie wykonywał określone wrodzone, popędowe formy zachowania się.

Wpajanie charakteryzują łącznie następujące właściwości:

1. jest to typ uczenia się bez wzmocnienia,
   
2. może ono zajść tylko w okresie krytycznym,
   
3. dla jego uskutecznienia wystarczy w odpowiednich okolicznościach zaledwie krótkotrwały kontakt ze źródłem bodźców,
   
4. cechy obiektu wpajane są w związku ze ściśle określonymi reakcjami,
5. efekt wpajania jest trwały i nieodwracalny, tzn danej reakcji nie można przekierunkować na inny zespół bodźców,
   
6. przejawia się w preferowaniu obiektów o cechach wpojonych.

Najczęściej obiektem wpajania jest inny żywy osobnik, takie uczenie się więc ma konsekwencje społeczne. Występuje w dwóch formach: wpajania afiliacyjnego i seksualnego

Wpajanie afiliacyjne - zachodzi u młodych ryb pielęgnicowatych, piskląt zagniazdowników oraz wielu młodych ssaków – umożliwia uczenie się indywidualnych cech obiektu/osobnika wpajanego.

• zagniazdowniki - do 13-16 godzin życia poza zarodkowego.
• lis/pies - do 14 tygodni.
• człowiek - 18 m-cy do 3 lat dziecko uczy się niezmienności matki (opiekunki). Jeśli w tym czasie jest wychowywane przez wiele osób, zwłaszcza kolejno zmieniających się, wyrasta z niego tzw. cygańskie dziecko, które lgnie do wszystkich.

żurawie

Wpajanie seksualne - dotyczy ogólnych cech osobnika płci przeciwnej – prowadzi do preferowania wzorca, który w odpowiednim czasie odegra rolę wyzwalacza seksualnego.

U człowieka - do 6 roku życia dzieci kształtują sobie wzorzec potencjalnego partnera seksualnego – eliminujący wpojone w odpowiednich warunkach cechy swego rodzeństwa i rodziców.

U ptaków - parę tygodni od momentu wyklucia.

Koza w okresie niespełna godziny po porodzie musi sobie wpoić woń swego potomstwa, co następnie zapobiega jego odrzuceniu, nawet po trzygodzinnym odłączeniu od matki. Dzięki wpajaniu cech chemicznych ryby pielęgnicowate odróżniają wychowane w pysku młode od obcego narybku.

Wpajanie topograficzne - podobne w przebiegu do wpajania afiliacyjnego, utrwala wygląd ojczystego terenu; na tym opiera się przywiązanie do tego terenu u gatunków filopatrycznych. Fizjologiczny mechanizm wpajania jest jak dotąd nieznany, uważa się że wpajanie jest uczeniem obligatoryjnym.

Przywykanie (habituacja) – stopniowe zmniejszanie się i zanik reakcji (np. orientacyjnej) na często powtarzający się bodziec po którym nie następuje ważne wydarzenie. Występuje szeroko w świecie zwierząt, a u kręgowców wyższych, w tym człowieka odgrywa ważną rolę w procesach uwagi. Habituacja zabezpiecza zwierzęta przed reagowaniem na zbędne bodźce. W mechanizmie obrony przed wrogami przywykanie należy do uczenia obligatoryjnego, modyfikuje bowiem odpowiedni wrodzony mechanizm wyzwalający, powodując że staje się on bardziej specyficzny.

Uczenie się metodą prób i błędów: najczęściej stosowane w wytwarzaniu w warunkach laboratoryjnych warunkowych odruchów. Uczenie się polega na eliminowaniu ruchów nieskutecznych (błędnych), utrwalaniu zaś tych, które doprowadziły do „pożądanego” efektu. W początkowej fazie, np. gdy zwierzę znajdzie się w nieznanym sobie terenie, wykonuje działania należące do jego behawioralnego repertuaru aż jedna przypadkowa czynność doprowadza do uwolnienia/znalezienia wyjścia. Przy ponownym znalezieniu się w tych warunkach, zwierzę przystąpi do wykonania tej właśnie czynności, eliminując działania które poprzednio okazały się błędne. W ten sposób wyuczone działanie może stać się nawykiem. Uczenie się metodą prób i błędów jest uczeniem fakultatywnym.

Prawo efektu (Thorndike, 1911) - Im większe zadowolenie lub przykrość, tym większe wzmocnienie lub osłabienie związku (taka sama konkluzja, Pawłow 1904).

np. uczenie kotów

Naśladowanie (uczenie społeczne) - wykonywanie przez osobnika nowych i nie zaprogramowanych genetycznie działań, podobnych do zaobserwowanych aktualnie lub wcześniej u innych osobników. Innymi słowy naśladowanie to zapamiętywanie cudzego zachowania i odbywa się to zwykle przy współistnieniu odpowiedniego popędu. Dalsze utrwalenie naśladowanych umiejętności w toku własnego działania opiera się na metodzie prób i błędów lub uczeniu motorycznym. Ten typ uczenia ma również charakter fakultatywny. Dobrze rozwinięty u ssaków, ale także ptaków (śpiew, żerowanie).

Jeśli założymy, że mechanizm uczenia percepcyjnego polega na powstawaniu grup komórek rozpoznających określone wzorce bodźców to uczenie motoryczne może polegać na tworzeniu się w obszarach kory mózgowej motorycznych jednostek gnostycznych sterujących danym złożonym ruchem, jak pisanie liter, zapinanie guzików i inne. Zdolność ptaków do lotu jest wrodzona, ale w wyniku uczenia się motorycznego nabywa on wprawy w startowaniu, wykonywaniu skrętów i lądowaniu.

Pesce et al (2016) Variability of practice as an interface between motor and cognitive development. International Journal of Sport and Exercise Psychology 17(2):1-20, doi:10.1080/1612197X.2016.1223421

Orientowanie się w przestrzeni według położenia słońca wymaga u wielu zwierząt nauczenia się kierunku ruchu słońca po niebie i okresowego cechowania swego zegara fizjologicznego z zegarem słonecznym. Endogenne rytmy biologiczne są zsynchronizowane z rytmiką zjawisk zachodzących w środowisku, niemniej na skutek zmian w czasie konieczna jest ciągła korekta tej synchronizacji. Więcej o rytmach na wykładzie 13. Tę synchronizację można nazwać szczególnym rodzajem uczenia się, a proces ten jest obligatoryjny.

Pamięć - właściwość układu nerwowego do zachowywania śladów bodźców w okresie dłuższym niż czas ich działania. Dzięki pamięci mogą być przechowywane w układzie nerwowym wrażenia, spostrzeżenia, asocjacje, wzorce percepcyjne, wzorce ruchowe a także bardziej złożone mechanizmy sterujące zachowaniem zwierzęcia. Pamięć dotyczy także biologicznych i społecznych konsekwencji aktów behawioralnych.

U podstaw pamięci leżą procesy nerwowe umożliwiające: 1) powstawanie śladu pamięciowego, czyli zapamiętywanie; 2) przechowywanie tego śladu, czyli pamiętanie; 3) odtwarzanie zakodowanego śladu, czyli przypominanie.

Bywają ślady trwałe, które utrzymują się przez wiele lat, a czasem nawet całe życie, większość jednak śladów jest nietrwała. Ulegają one zatarciu po krótszym lub dłuższym okresie w procesie zapominania. Trwałość pamięci zależy od szczebla rozwoju ewolucyjnego, owady mogą przechowywać ślady przez wiele dni, a nawet przenosić je przez okres przepoczwarzenia. U ssaków pamięć bodźców, zdarzeń, ruchów może teoretycznie trwać przez całe życie.

U ludzi dużą rolę w zapamiętywaniu odgrywa uwaga, motywacja, powtarzanie i wyodrębnianie bodźca, naturalność (tzn zgodność z wcześniejszym doświadczeniem) i walencja odbieranych wrażeń oraz życiowe znacznie opanowanego zadania.

Wyróżnia się dwa główne systemy pamięci.

Pamięć deklaratywna/jawna - system pamięciowy, w jakim przechowywane informacje są łatwe do uświadomienia, werbalizacji lub wizualizacji. Z perspektywy neurobiologicznej, ten system pamięciowy jest związany z funkcjonowaniem hipokampa.

  1. pamięć sensoryczna  

  2. Pamięć przemijająca

  3. pamięć długotrwała  

Pamięć odgrywa ważną rolę w zachowaniu umożliwiając adekwatne przystosowanie się organizmu do środowiska w wyniku uczenia się. Nietrwałość pierwotnego (świeżego) śladu pamięciowego zabezpiecza układ nerwowy przed przechowywaniem nadmiernych ilości nieistotnej informacji i powoduje, że do pamięci długotrwałej trafia materiał o ważnym dla ustroju znaczeniu.