Bangkok school clustering

ความเป็นมาและความสำคัญของปัญหา

ความเจริญของเศรษฐกิจ การเมือง และสังคมของคนไทยนั้นเป็นแบบเจริญแบบกระจุก ก็คือเจริญแค่เพียงหัวเมือง ตัวเมือง โดยเฉพาะเมืองหลวงอย่างกรุงเทพมหานคร จากการศึกษาสภาพทั่วไปของโรงเรียนระดับประถมศึกษาในเขตกรุงเทพมหานครในปัจจุบันพบว่า โรงเรียนประถมศึกษาได้กระจุกตัวในพื้นที่กลุ่มเขตเมืองชั้นในด้านตะวันออกหนาแน่นที่สุด รองลงมาคือเขตต่อเมืองด้านตะวันออก และมีการกระจายตัวเบาบางที่สุดในพื้นที่กลุ่มเขตชานเมืองด้านตะวันตก การศึกษาสภาพทั่วไปของโรงเรียนระดับมัธยมศึกษาในเขตกรุงเทพมหานครในปัจจุบันพบว่า โรงเรียนประถมศึกษาได้กระจุกตัวในพื้นที่กลุ่มเขตเมืองชั้นในด้านตะวันออกหนาแน่นที่สุด รองลงมาคือเขตต่อเมืองด้านตะวันออก และมีการกระจายตัวเบาบางที่สุดในพื้นที่กลุ่มเขตชานเมืองด้านตะวันตก ซึ่งพบว่าเหมือนกับระดับประถมศึกษา ผู้วิจัยจึงต้องการศึกษาถึงการจัดกลุ่มโรงเรียน จำนวนนักเรียน ระดับชั้นต่ำสุด และสูงสุดที่เปิดสอนตามแต่ละกลุ่มที่จัดได้ออกมา เพื่อต้องการทำความเข้าใจโรงเรียน พื้นที่ที่โรงเรียนอยู่ และบริเวณรอบๆ เพื่อพัฒนาคุณภาพการศึกษาให้ดีขึ้นต่อไป

คำถามวิจัย

โรงเรียนสังกัดสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน ที่เปิดสอนตั้งแต่ระดับอนุบาลจนถึงระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6 ในกรุงเทพมหานครมีการกระจายตัวแบบใด

วัตถุประสงค์การวิจัย

เพื่อศึกษาการกระจายตัวของโรงเรียนสังกัดสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน ที่เปิดสอนตั้งแต่ระดับอนุบาลจนถึงระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6 ในกรุงเทพมหานครมีการกระจายตัวแบบใด

ขอบเขตการวิจัย

ประชากรที่ใช้ในการศึกษาคือ โรงเรียนทุกโรงเรียนในประเทศไทย กลุ่มตัวอย่างที่ใช้ในการศึกษาคือ โรงเรียนสังกัดสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน ที่เปิดสอนตั้งแต่ระดับอนุบาลจนถึงระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6 ในกรุงเทพมหานคร จำนวน 159 โรงเรียน

วรรณกรรมที่เกี่ยวข้อง

Planning and urban Design Standard (American Planning Association, 2006) ได้กล่าวไว้ว่าโรงเรียนควรตั้งอยู่ในพื้นที่เมือง และควรมีการระบุตำแหน่งลงในผังเมืองรวม (Comprehensive Plan) โดยที่ตั้งของสถานศึกษาควรคำนึงถึงการเดินเท้าและจักรยานเป็นหลัก อีกทั้งตั้งอยู่ในพื้นที่พักอาศัย และเดินทางเชื่อมต่อกับระบบถนนได้ดีเพื่อรองรับการสัญจรจากพื้นที่อื่น โรงเรียนควรมีพื้นที่เปิดโล่งนอกอาคารด้วย เพื่อประโยชน์ต่อกิจกรรมการเรียนรู้กลางแจ้ง

ส่วน Urban planning and Design Criteria (Joseph De Chiara, 1982) ได้กล่าวถึงสาธารณูปการในด้านสถานศึกษาเกี่ยวกับระยะทางโดยระบุว่าพื้นที่ที่มีความหนาแน่นของประชากรสูง สถานศึกษาควรให้บริการในรัศมีที่อยู่ในระยะซึ่งสามารถเดินเท้าได้ ในขณะที่พื้นที่ซึ่งมีประชากรเบาบาง สถานศึกษาควรตั้งอยู่ในรัศมีการให้บริการที่อยู่ระหว่างระยะเดินที่ไกลที่สุด และอาศัยรถยนต์ในการให้บริการเสริม

วิธีดำเนินการวิจัย

การศึกษาวิจัยในครั้งนี้เป็นการจัดกลุ่มโรงเรียนสังกัดสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน ที่เปิดสอนตั้งแต่ระดับอนุบาลจนถึงระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6 ในกรุงเทพมหานคร โดยวิธีการวิเคราะห์การจัดกลุ่ม (Cluster Analysis) จากข้อมูลพิกัดที่ตั้งละติจูดและลองจิจูดของโรงเรียนแต่ละโรงเรียน

ผลการวิจัย

ตารางที่ 1 ตารางจำนวนนักเรียนและระดับชั้นที่เปิดสอนของโรงเรียนในกรุงเทพมหานคร

		Range of Class
School Name	Total Student	Lowest	Highest
กุนนทีรุทธารามวิทยาคม	836	ม.1	ม.6
โฆสิตสโมสร	705	อ.1	ป.6
จันทร์ประดิษฐารามวิทยาคม	1811	ม.1	ม.6
จันทร์หุ่นบำเพ็ญ	797	ม.1	ม.6
เจ้าพระยาวิทยาคม	346	ม.1	ม.6
แจงร้อนวิทยา	673	ม.1	ม.6
ชิโนรสวิทยาลัย	2128	ม.1	ม.6
ไชยฉิมพลีวิทยาคม	509	ม.1	ม.6
ดอนเมืองจาตุรจินดา	1479	ม.1	ม.6
ดอนเมืองทหารอากาศบำรุง	2808	ม.1	ม.6
ดาราคาม	389	อ.1	ป.6
เตรียมอุดมศึกษา	4380	ม.4	ม.6
เตรียมอุดมศึกษาน้อมเกล้า	3262	ม.1	ม.6
เตรียมอุดมศึกษาพัฒนาการ รัชดา	2529	ม.1	ม.6
เตรียมอุดมศึกษาพัฒนาการ	4169	ม.1	ม.6
เตรียมอุดมศึกษาพัฒนาการสุวรรณภูมิ	1449	ม.1	ม.6
เตรียมอุดมศึกษาสุวินทวงศ์	1449	ม.1	ม.6
ไตรมิตรวิทยาลัย	1141	ม.1	ม.6
ทวีธาภิเศก บางขุนเทียน	1135	ม.1	ม.6
ทวีธาภิเศก	2563	ม.1	ม.6
ทีปังกรวิทยาพัฒน์ (ทวีวัฒนา) ในพระราชูปถัมภ์ ฯ	1905	ม.1	ม.6
ทีปังกรวิทยาพัฒน์ (วัดน้อยใน) ในพระราชูปถัมภ์ฯ	743	ม.1	ม.6
ทีปังกรวิทยาพัฒน์(วัดโบสถ์)ในพระราชูปถัมภ์ฯ	400	อ.2	ป.6
ทุ่งมหาเมฆ	770	อ.1	ป.6
เทพลีลา	2077	ม.1	ม.6
เทพศิรินทร์	3138	ม.1	ม.6
เทพศิรินทร์ร่มเกล้า	3150	ม.1	ม.6
ไทยรัฐวิทยา ๗๕ เฉลิมพระเกียรติ	839	อ.1	ม.3
ธนบุรีวรเทพีพลารักษ์	589	ม.1	ม.6
นนทรีวิทยา	1802	ม.1	ม.6
นวมินทราชินูทิศ เตรียมอุดมศึกษาน้อมเกล้า	2872	ม.1	ม.6
นวมินทราชินูทิศ บดินทรเดชา	2298	ม.1	ม.6
นวมินทราชินูทิศ เบญจมราชาลัย	2458	ม.1	ม.6
นวมินทราชินูทิศ สตรีวิทยา ๒	2684	ม.1	ม.6
นวมินทราชินูทิศ สตรีวิทยา พุทธมณฑล	2893	ม.1	ม.6
นวมินทราชูทิศ bangkok	2519	ม.1	ม.6
นวลนรดิศวิทยาคม รัชมังคลาภิเษก	792	ม.1	ม.6
บดินทรเดชา (สิงห์ สิงหเสนี) ๒	3927	ม.1	ม.6
บดินทรเดชา (สิงห์ สิงหเสนี) ๔	1781	ม.1	ม.6
บดินทรเดชา (สิงห์ สิงหเสนี)	4147	ม.1	ม.6
บางกะปิ	2921	ม.1	ม.6
บางบัว(เพ่งตั้งตรงจิตรวิทยาคาร)	974	อ.1	ม.3
บางปะกอกวิทยาคม	2873	ม.1	ม.6
บางมดวิทยา สีสุกหวาดจวนอุปถัมภ์	2273	ม.1	ม.6
บ้านหนองบอน(นัยนานนท์อนุสรณ์)	650	อ.1	ป.6
เบญจมราชาลัย ในพระบรมราชูปถัมภ์	1937	ม.1	ม.6
ปทุมคงคา	1856	ม.1	ม.6
ประถมทวีธาภิเศก	681	อ.1	ป.6
ประถมนนทรี	418	อ.1	ป.6
ปัญญาวรคุณ	1733	ม.1	ม.6
พญาไท	1656	อ.1	ป.6
พรตพิทยพยัต	2954	ม.1	ม.6
พระโขนงพิทยาลัย	1781	ม.1	ม.6
พระตำหนักสวนกุหลาบ	856	อ.1	ม.3
พระยาประเสริฐสุนทราศรัย (กระจ่าง สิงหเสนี)	1574	อ.1	ป.6
พิทยาลงกรณ์พิทยาคม	452	ม.1	ม.6
พิบูลประชาสรรค์	1285	อ.2	ม.6
พิบูลอุปถัมภ์	1736	อ.1	ม.6
พุทธจักรวิทยา	261	ม.1	ม.6
โพธิสารพิทยากร	2657	ม.1	ม.6
มหรรณพาราม	1282	ม.1	ม.6
มหาวีรานุวัตร	314	อ.1	ป.6
มักกะสันพิทยา	398	ม.1	ม.6
มัธยมวัดดาวคนอง	499	ม.1	ม.6
มัธยมวัดดุสิตาราม	1056	ม.1	ม.6
มัธยมวัดธาตุทอง	1505	ม.1	ม.6
มัธยมวัดนายโรง	1135	ม.1	ม.6
มัธยมวัดบึงทองหลาง	1994	ม.1	ม.6
มัธยมวัดเบญจมบพิตร	512	ม.1	ม.6
มัธยมวัดมกุฏกษัตริย์	842	ม.1	ม.6
มัธยมวัดสิงห์	3233	ม.1	ม.6
มัธยมวัดหนองแขม	3042	ม.1	ม.6
มัธยมวัดหนองจอก	2801	ม.1	ม.6
ยานนาเวศวิทยาคม	1535	ม.1	ม.6
โยธินบูรณะ ๒ (สุวรรณสุทธาราม)	538	ม.1	ม.6
โยธินบูรณะ	3261	ม.1	ม.6
รัตนโกสินทร์สมโภชบางขุนเทียน	3333	ม.1	ม.6
รัตนโกสินทร์สมโภชบางเขน	2242	ม.1	ม.6
รัตนโกสินทร์สมโภชลาดกระบัง	2501	ม.1	ม.6
ราชดำริ	1915	ม.6	ม.6
ราชนันทาจารย์ สามเสนวิทยาลัย ๒	1608	ม.1	ม.6
ราชวินิต มัธยม	2081	ม.1	ม.6
ราชวินิต	2586	ป.1	ม.6
ราชวินิตบางเขน	1756	ม.1	ม.6
ราชวินิตบางแคปานขำ	1564	ม.1	ม.6
ราชวินิตประถมบางแค	1224	อ.1	ป.6
ฤทธิณรงค์รอน	723	ม.1	ม.6
ฤทธิยะวรรณาลัย ๒	2004	ม.1	ม.6
ฤทธิยะวรรณาลัย	4210	ม.1	ม.6
ลาดปลาเค้าพิทยาคม	1697	ม.1	ม.6
วชิรธรรมสาธิต	2578	ม.1	ม.6
วัดเจ้ามูล	365	อ.1	ป.6
วัดชนะสงคราม	231	อ.1	ป.6
วัดชัยชนะสงคราม(วัดตึก)	220	อ.1	ป.6
วัดช่างเหล็ก	230	อ.1	ป.6
วัดด่าน	279	อ.1	ป.6
วัดนวลนรดิศ	2267	ม.1	ม.6
วัดน้อยนพคุณ	701	ม.1	ม.6
วัดนาคปรก	221	อ.1	ป.6
วัดบวรนิเวศ	307	ม.1	ม.6
วัดบวรมงคล	537	ม.1	ม.6
วัดประดู่ในทรงธรรม	583	ม.1	ม.6
วัดประยุรวงศาวาส	473	ป.1	ป.6
วัดพลับพลาชัย	765	อ.1	ป.6
วัดพุทธบูชา	1996	ม.1	ม.6
วัดมหาบุศย์ (พิทักษ์ถาวรคุณ)	524	อ.1	ป.6
วัดรางบัว	581	ม.1	ม.6
วัดราชบพิธ	1801	ม.1	ม.6
วัดราชโอรส	2706	ม.1	ม.6
วัดราชาธิวาส	1082	ม.1	ม.6
วัดเวตวันธรรมาวาส	555	อ.1	ป.6
วัดสระเกศ	240	ม.1	ม.6
วัดสังข์กระจาย	137	อ.1	ป.6
วัดสังเวช	181	ม.1	ม.6
วัดสุทธิวราราม	2938	ม.1	ม.6
วัดโสมนัส	263	อ.1	ป.6
วัดหงส์รัตนาราม	289	อ.1	ป.6
วัดหนัง	613	อ.1	ป.6
วัดอมรินทราราม	1416	อ.1	ป.6
วัดอินทาราม	1530	ม.1	ม.6
วัดอุทัยธาราม	255	อ.1	ป.6
วิมุตยารามพิทยากร	525	ม.1	ม.6
ศรีพฤฒา	1814	ม.1	ม.6
ศรีอยุธยา ในพระอุปถัมภ์ฯ	3074	ม.1	ม.6
ศีลาจารพิพัฒน์	608	ม.1	ม.6
ศึกษานารี	3229	ม.1	ม.6
ศึกษานารีวิทยา	2862	ม.1	ม.6
เศรษฐบุตรบำเพ็ญ	2968	ม.1	ม.6
เศรษฐเสถียร	168	อ.2	ม.6
สตรีวัดมหาพฤฒาราม ในพระบรมราชินูปถัมภ์	2060	ม.1	ม.6
สตรีวัดระฆัง	1740	ม.1	ม.6
สตรีวัดอัปสรสวรรค์	2136	ม.1	ม.6
สตรีวิทยา ๒	4378	ม.1	ม.6
สตรีวิทยา	2897	ม.1	ม.6
สตรีศรีสุริโยทัย	1836	ม.1	ม.6
สตรีเศรษฐบุตรบำเพ็ญ	2253	ม.1	ม.6
สวนกุหลาบวิทยาลัย ธนบุรี	2854	ม.1	ม.6
สวนกุหลาบวิทยาลัย	3288	ม.1	ม.6
สวนอนันต์	278	ม.1	ม.6
สันติราษฎร์วิทยาลัย	2063	ม.1	ม.6
สามเสนวิทยาลัย	2978	ม.1	ม.6
สายน้ำทิพย์	1034	อ.1	ป.6
สายน้ำผึ้ง ในพระอุปถัมภ์ ฯ	2669	ม.1	ม.6
สายปัญญา ในพระบรมราชินูปถัมภ์	1438	ม.1	ม.6
สารวิทยา	2715	ม.1	ม.6
สิริรัตนาธร	2722	ม.1	ม.6
สีกัน (วัฒนานันท์อุปถัมภ์)	1861	ม.1	ม.6
สุขุมนวพันธ์อุปถัมภ์	1215	ม.1	ม.6
สุรศักดิ์มนตรี	2740	ม.1	ม.6
สุวรรณพลับพลาพิทยาคม	657	ม.1	ม.6
สุวรรณารามวิทยาคม	1738	ม.1	ม.6
โสตศึกษาทุ่งมหาเมฆ	170	อ.2	ม.6
หอวัง	4080	ม.1	ม.6
อนุบาลพิบูลเวศม์	1404	อ.1	ป.6
อนุบาลวัดนางนอง	1026	อ.1	ป.6
อนุบาลวัดปรินายก	480	อ.1	ป.6
อนุบาลสามเสน(สำนักงานสลากกินแบ่งรัฐบาลอุปถัมภ์)	1186	อ.1	ป.6
อิสลามวิทยาลัยแห่งประเทศไทย	1689	ม.1	ม.6
อุบลรัตนราชกัญญาราชวิทยาลัย bangkok	614	ม.1	ม.6

แผนที่ 1 ที่ตั้งของโรงเรียนในกรุงเทพมหานคร

จากตารางที่ 1 และแผนที่ 1 พบว่าระดับชั้นที่ต่ำสุดที่เปิดสอน สูงสุดคือชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 1 จำนวน 117 โรงเรียน รองลงมาคือชั้นอนุบาล 1 จำนวน 34 โรงเรียน ชั้นอนุบาล 2 จำนวน 4 โรงเรียน ตามลำดับ ระดับชั้นสูงสุดที่เปิดสอน สูงสุดคือ ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6 จำนวน 124 โรงเรียน รองลงมาคือชั้นประถมศึกษาปีที่ 6 จำนวน 32 โรงเรียน และชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3 จำนวน 3 โรงเรียน ตามลำดับ

แผนที่ 2 การวิเคราะห์การจัดกลุ่ม (Cluster Analysis) จากข้อมูลพิกัดที่ตั้งละติจูดและลองจิจูดของโรงเรียน

จากแผนที่ 2 แสดงตำแหน่งที่ตั้งพบว่าการกระจายตัวของโรงเรียนในกรุงเทพนั้นสามารถแบ่งออกได้เป็น 5 กลุ่ม ดังนี้ กลุ่มที่ 1 ทางฝั่งชานเมืองด้านตะวันตกของกรุงเทพมี 10 โรงเรียน กลุ่มที่ 2 กรุงเทพชั้นในมี 83 โรงเรียน กลุ่มที่ 3 กรุงเทพเขตต่อเมืองด้านตะวันออกมี 21 โรงเรียน กลุ่มที่ 4 เขตต่อเมืองด้านฝั่งตะวันออกเฉียงเหนือ จำนวน 14 โรงเรียน กลุ่มที่ 5 ทางฝั่งชานเมืองตะวันออก จำนวน 4 โรงเรียน

สรุปได้ว่าการกระจายตัวของโรงเรียนในกรุงเทพมหานคร จะกระจุกอยู่ที่กรุงเทพชั้นในมากที่สุด รองลงมาเป็นเขตต่อเมืองด้านตะวันออก ด้านตะวันออกเฉียงเหนือตามลำดับ และมีการกระจายตัวมากที่สุดแต่จำนวนโรงเรียนน้อย คือ ฝั่งชานเมืองด้านตะวันตกและตะวันออก

อภิปรายผลการวิจัย

จากผลการวิจัยที่โรงเรียนส่วนใหญ่กระจุกตัวอยู่ในแถวกรุงเทพชั้นใน อาจเพราะเขตกรุงเทพชั้นในมีประชากรหนาแน่น มีการค้า สังคม เศรษฐกิจที่ดี การคมนาคม ขนส่งที่ค่อนข้างสะดวก มีรถไฟฟ้า แทกซี่ รถเมล์ทั่วถึง จึงอาจเป็นผลที่ทำให้โรงเรียนส่วนใหญ่กระจุกอยู่แถบนี้ รองลงมาคือแถบรอยต่อกรุงเทพด้านตะวันออก หรือแถบเส้นถนนสุขุมวิทจนถึงบางนา ก็มีเส้นของรถไฟฟ้าไปถึง ต่อไปจนถึงสนามบินสุวรรณภูมิ ฝั่งรอยต่อกรุงเทพด้านตะวันออกเฉียงเหนือเช่นกัน ต่อไปจนถึงสนามบินดอนเมือง

สังเกตได้ว่าเป็นไปตามที่ศึกษาคือ จากการศึกษาสภาพทั่วไปของโรงเรียนระดับประถมศึกษาในเขตกรุงเทพมหานครในปัจจุบันพบว่า โรงเรียนประถมศึกษาได้กระจุกตัวในพื้นที่กลุ่มเขตเมืองชั้นในด้านตะวันออกหนาแน่นที่สุด รองลงมาคือเขตต่อเมืองด้านตะวันออก และมีการกระจายตัวเบาบางที่สุดในพื้นที่กลุ่มเขตชานเมืองด้านตะวันตก การศึกษาสภาพทั่วไปของโรงเรียนระดับมัธยมศึกษาในเขตกรุงเทพมหานครในปัจจุบันพบว่า โรงเรียนประถมศึกษาได้กระจุกตัวในพื้นที่กลุ่มเขตเมืองชั้นในด้านตะวันออกหนาแน่นที่สุด รองลงมาคือเขตต่อเมืองด้านตะวันออก และมีการกระจายตัวเบาบางที่สุดในพื้นที่กลุ่มเขตชานเมืองด้านตะวันตก ซึ่งพบว่าเหมือนกับระดับประถมศึกษา ผู้วิจัยคิดว่า สาเหตุ คือ การคมนาคมขนส่งที่เป็นปัจจัยหลัก เมื่อรถไฟฟ้าไปถึงไหน ความเจริญก็จะไปถึงตรงนั้น เมื่อประชากรเพิ่มขึ้น ชุมชนเกิดขึ้น โรงเรียนก็เกิดขึ้นมาเช่นกัน

ข้อเสนอแนะ

ควรมีความรู้ความเข้าใจในพื้นฐานของการใช้โปรแกรม R และมีความรู้ทางด้านสถิติและการวิจัย เพื่อการวิเคราะห์ข้อมูลที่ถูกต้องและการแปรผลแม่นยำ นอกจากนั้น การวิจัยในครั้งนี้อาจมีประโยชน์ต่อไปในหลายๆด้านด้วยดัน ทั้งด้านภูมิศาสตร์ที่พบว่าบางโรงเรียนมีพิกัดทางภูมิศาสตร์ที่ผิด ไม่ในอยู่ในประเทศไทย ทำให้การวิเคราะห์ผลแบบจัดกลุ่มไม่ได้นำโรงเรียนเหล่านี้เข้ามาคิดวิเคราะห์ด้วย ในอนาคตงานวิจัยครั้งนี้เป็นเครื่องมือในการช่วยผู้ปกครองเลือกโรงเรียนให้กับลูก หรือครูใหม่ที่พึ่งบรรจุอยากจะบรรจุในโรงเรียนขนาดเล็ก หรือโรงเรียนขนาดใหญ่ ใกล้สถานที่สำคัญอะไร เดินทางสะดวกหรือไม่ หรือในหลายๆอาชีพสาขา ไม่ว่าด้วยจุดประสงค์อะไรก็ตาม เพราะในงานนี้บอกถึงที่ตั้งโรงเรียน ขนาดโรงเรียน จำนวนนักเรียน ระดับชั้นต่ำสุด และระดับชั้นสูงสุดที่เปิดสอน และข้อมูลเหล่านี้ก็จะเป็นประโยชน์ที่จะช่วยให้ตัดสินใจง่ายยิ่งขึ้นอีกด้วย