1 Εισαγωγή

Ο χώρος και η σημασία του στην ανάλυση, είχαν παραμεληθεί για πολλές δεκαετίες από τους ερευνητές. Η εισαγωγή χωρικών παραγόντων σε οποιαδήποτε ανάλυση δημιουργούσε περιπλοκές(Αργύρης,2009:16-17) μιας και η υπολογιστική ισχύς ήταν μικρή και η ανάπτυξη των λογισμικών που τα διαχειρίζονται περιορισμένη. Ένας ακόμα παράγοντας που βοήθησε στην παραμέληση του χώρου ήταν και η ανυπαρξία διαθεσιμότητας γεωαναφερμένων δεδομένων ώστε να επεξεργασθούν από τους ερευνητές και τα αποτελέσματά τους να αποτελέσουν το θεμέλιο για περαιτέρω έρευνα.

Στη σημερινή εποχή, που η υπολογιστική ισχύς είναι φθηνή και τα λογισμικά διατίθενται ακόμα και δωρεάν, η εισαγωγή του παράγοντα χώρος στην ανάλυση στατιστικών δεδομένων, που αφορούν γεωγραφικές οντότητες, κρίνεται επιβεβλημένη, καθώς οδηγεί σε κατανόηση σε βάθος της εξέλιξης της συμπεριφοράς των χωρικών μεταβλητών, και σε υψηλής αξίας ευρήματα τα οποία είναι σε θέση να συμβάλλουν καθοριστικά στη λήψη αποφάσεων άσκησης πολιτικής.

Ο χώρος είναι ένας πολύ σημαντικός και καθοριστικός παράγοντας που η Γεωπληροφορική καλείται να διαχειριστεί και να αξιοποιήσει.

Η παρούσα εργασία υλοποιήθηκε στα πλαίσια του μεταπτυχιακού μαθήματος «Πολεοδομικός & Χωροταξικός Σχεδιασμός με χρήση ΓΣΠ» και έχει ως θέμα τη διαχρονική ανάλυση και διερεύνηση χωρικών προτύπων των θέσεων των καταστημάτων στην περιοχή Κουκάκι, του Δήμου Αθηναίων.

Κατά το πρώτο στάδιο της εργασίας, πραγματοποιήθηκε η καταγραφή των χρήσεων γης των εμπορικών δραστηριοτήτων (χρήσεις ισογείου μόνο) της περιοχής καθώς και η ομαδοποίηση των καταγραμμένων χρήσεων σε 18 γενικές κατηγορίες εμπορικών δραστηριοτήτων. Τέλος, υπολογίστηκαν τα στατιστικά στοιχεία των εμπορικών δραστηριοτήτων.

Κατά το δεύτερο στάδιο της εργασίας, πραγματοποιήθηκε η ανάλυση των δεδομένων που συλλέχθηκαν τόσο διαχρονικά (κάθετα), όσο και οριζόντια εντός του 2017. Στόχος ήταν η διερεύνηση του τρόπου που μετασχηματίζονται οι εμπορικές δραστηριότητες της περιοχής μελέτης στις 3 χρονικές περιόδους.

Στο δεύτερο κεφάλαιο της εργασίας, περιγράφεται αναλυτικά η επιλογή της περιοχής μελέτης, ο τρόπος της συλλογής των δεδομένων αλλά και η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε. Στο τρίτι κεφάλαιο, αναλύονται οι δείκτες που υπολογίστηκαν για την εξαγωγή συμπερασμάτων καθώς και εφαρμογές αυτών στη βιβλιογραφία. Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της ανάλυσης και της εφαρμογής των δεικτών και στο πέμπτο τα συμπεράσματα που προέκυψαν για το χαρακτήρα της περιοχής.

2 Κεφάλαιο 2

2.1 Περιοχή μελέτης

Η συνοικία του Κουκάκη (ή όπως έχει επικρατήσει, το Κουκάκι) βρίσκεται στην νοτιοανατολική πλευρά του λόφου Φιλοπάππου και ανήκει διοικητικά στο Δήμο Αθηναίων. Συνορεύει με τις περιοχές των Πετραλώνων, του Νέου Κόσμου και της Ακρόπολης και διασχίζεται από την λεωφόρο Συγγρού. Το Κουκάκι είναι μια πυκνοδομημένη περιοχή, κορεσμένη ήδη από τις δεκαετίες του 1960 και 1970. Παραμένει όμως μια συνοικία με υψηλές αξίες, λόγω της πλεονεκτικής της σχετικής θέσης.

Η περιοχή μελέτης περικλείεται από τις οδούς Καλλιρόης, Συγγρού, Χατζηχρήστου, Μητραμάρα, Ζήτρου, Μητσαίων, Τσάμη Καρατάσου, Ζαχαρίτσα, Δυοβουνιώτη, Αρβάλη , Ματρόζου, Μπέλλες, Μονεμβασιάς, Αμυνάνδρου, Ανδρούτσου, Γ. Κολοκοτρώνη, Σοφιανού και Ελ. Βενιζέλου και περιλαμβάνει 60 οικοδομικά τετράγωνα. Αποτελεί το εμπορικό κέντρο της συνοικίας.

Από το Κουκάκι διέρχεται η γραμμή 2 του μετρό και εξυπηρετείται από τον σταθμό Φιξ. Η πεζοδρόμηση της Διονυσίου Αρεοπαγίτου το 2000 και η δημιουργία του νέου Μουσείου της Ακρόπολης το 2009, την αναβάθμισαν σημαντικά, μετατρέποντας την σε πόλο έλξης αλλοδαπών και ημεδαπών επισκεπτών. Στα σημαντικά τοπόσημα της περιοχής προστέθηκε πρόσφατα και το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, που επίσης αναμένεται να αποτελέσει σημαντικό πόλο έλξης επισκεπτών τόσο από το εσωτερικό της χώρας όσο και από το εξωτερικό.

Το Κουκάκι παρόλα αυτά, δεν έχασε ποτέ τον χαρακτήρα της γειτονιάς. Μικρά μαγαζιά που εξυπηρετούν τον αστικό ιστό υπάρχουν παντού: μανάβικα, παντοπωλεία, φούρνοι, τσαγκάρικα κλπ. Πρόσφατα το Κουκάκι ανακηρύχθηκε από την Airbnb ως μια από τις κορυφαίες γειτονιές στον κόσμο, με κριτήριο την αύξηση κατά 800%, του ενδιαφέροντος των τουριστών για ενοικίαση καταλυμάτων στην περιοχή.

Η περιοχή μελέτης φαίνεται στο χάρτη που ακολουθεί.

2.2 Σκοπός της εργασίας

Η κεντρική θέση του Κουκακίου, ο έντονα αστικός του χαρακτήρας, η γειτνίαση με σημαντικά τοπόσημα της πόλης, σε συνδυασμό με την συνεχιζόμενη εδώ και 8 χρόνια οικονομική κρίση στη χώρα μας, καθιστούν την περιοχή ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα για την μελέτη της διαχρονικής εξέλιξης χρήσεων των καταστημάτων. Το χρονικό πλαίσιο της μελέτης περιλαμβάνει τα έτη από 2009 έως 2017.

Οι χρονικές στιγμές που επιλέχθηκαν βρίσκονται στην αρχή, στη μέση της περιόδου οικονομικής κρίσης και σήμερα. Για την περιοχή μελέτης, καταγράφηκαν με τη χρήση της ανάλογης φόρμας που δημιουργήθηκε και ενός σκαριφήματος, οι δραστηριότητες και οι επωνυμίες των ισογείων χώρων. Επιπλέον, καταγράφηκε η ακριβής θέση, στην οποία εντοπίζεται ο κάθε χώρος. Η ίδια φόρμα χρησιμοποιήθηκε και για τη συλλογή δεδομένων από το Street View της Google.

Τα ερωτήματα που προκύπτουν και θα αναλυθούν στην παρούσα εργασία είναι:

  • Έχει επηρεαστεί η εμπορική δραστηριότητα στην περιοχή από την οικονομική κρίση και πώς;
  • Υπάρχει αλλαγή στον χαρακτήρα των καταστημάτων της περιοχής κατά την χρονική διάρκεια της μελέτης;
  • Εντοπίζεται πρότυπο συγκέντρωσης ομογενών κατηγοριών καταστημάτων στην περιοχή και αν ναι σε ποια σημεία;
  • Η συγκέντρωση των καταστημάτων σε συγκεκριμένες θέσεις σχετίζεται με γειτνιάζοντες χρήσεις;

2.3 Μεθοδολογία

Για την εκπόνηση της εργασίας πραγματοποιήθηκαν οι παρακάτω επιμέρους εργασίες:

  • Καταγράφηκαν όλες οι χρήσεις των ισογείων καταστημάτων στην περιοχή μελέτης και διερευνήθηκαν οι αντίστοιχες χρήσεις χρησιμοποιώντας τα διαθέσιμα στοιχεία του αρχείου street view της Google, για τα έτη 2009 και 2014. Οι χρήσεις καταστημάτων για το έτος 2017, καταγράφηκαν με επιτόπια έρευνα τον Απρίλιο του ίδιο έτους.
  • Οι χρήσεις ομαδοποιήθηκαν όπως φαίνεται στον ακόλουθο πίνακα:
aa xrisi store
1 εκπαίδευση Σχολείο, ξένες γλώσσες φροντιστήρια, σχολή οδηγών, πολεμικές τέχνες, γιόγκα, χορός, ωδείο
2 ένδυση, υπόδηση ρούχα, παπούτσια
3 υπηρεσίες ένδυσης, υπόδησης τσαγκάρικα, μοδίστρες, στεγνοκαθαριστήρια
4 είδη σπιτιού ηλεκτρικές συσκευές, έπιπλα, δώρα, χαρτιά-πλαστικά απορρυπαντικά
5 οικοδομικά είδη, επισκευές Χρώματα, υδραυλικά, ηλεκτρικές εγκαταστάσεις, θέρμανση, κλιματισμός, συναγερμοί, ταπετσαρίες επίπλων, ανακαινίσεις
6 είδη διατροφής φούρνοι, ζαχαροπλαστεία, μπακάλικα, μανάβικα, μίνι μάρκετ, σούπερ μάρκετ
7 εστίαση καφέ, εστιατόρια, σουβλάκια, κρέπες, τυρόπιτες
8 υπηρεσίες αισθητικής κομμωτήριο, κομμωτήριο σκύλων, μανικιούρ, τατουάζ
9 προσωπικές υπηρεσίες, γραφεία, βιβλιοπωλεία λογιστικά, τεχνικό γραφείο, διευθέτηση οφειλών, βιβλιοπωλείο, φωτοτυπίες, γραφείο τελετών, ιατρεία, ταξιδιωτικό γραφείο
10 ηλεκτρονικά είδη, επισκευές ηλεκτρονικά είδη, κινητά τηλέφωνα και επισκευές
11 συναλλαγές τράπεζα, κοσμηματοπωλείο, αγορά χρυσού, μεταφορά συναλλάγματος, ταχυδρομείο
12 κλειστά καταστήματα
13 χειροποίητα είδη Χειροποίητα (ρούχα , δώρα, είδη τέχνης, κορνίζες)
14 τζόγος ΟΠΑΠ
15 φαρμακεία
16 συνεργεία, ανταλλακτικά, ενοικιάσεις (Auto-moto) επισκευές και ανταλλακτικά Auto-moto, ηλεκτρικά ποδήλατα
17 γενικό εμπόριο ψιλικα, sex shop,φωτογραφείο, οπτικά, ανθοπωλείο, βενζινάδικο, ξενοδοχείο,αποθήκη
18 απροσδιόριστο
19 διασκέδαση, ψυχαγωγία night club, video club, αίθουσες συνάθροισης, λέσχες

Με τον χαρακτηρισμό απροσδιόριστο, έχουν επισημανθεί τα καταστήματα που η χρήση τους δεν ήταν ευκρινής στις φωτογραφίες αρχείου του street view της Google, για τα έτη 2009 και 2014 ή βρίσκονταν σε πεζόδρομους για τους οποίους το αρχείο της Google δεν διαθέτει καταγραφές.

Με δεδομένη την καταγραφή των χρήσεων, αποφασίστηκε να επικεντρωθεί η ανάλυση των χωρικών προτύπων, στην χρήση της εστίασης, η οποία για την χρονική περίοδο από 2009 έως 2017 παρουσιάζει άνοδο της τάξης του 155%.

Στη συνέχεια προς διευκόλυνση της εξαγωγής συμπερασμάτων η κατηγορία της εστίασης χωρίστηκε σε δύο υποκατηγορίες :
- καφέ
- εστιατόρια.

Ακολούθησε ο υπολογισμός του δείκτη average nearest neighbor, όπου υπολογίστηκε για τις 2 διαστάσεις, η εκτίμηση της πυκνότητας Kernel, υπολογίστηκαν ο χωρικος μέσος, τα στοιχεία της έλλειψης τυπικής απόστασης. Όλα τα παραπάνω χαρτογραφήθηκαν, προκειμένου να εντοπιστούν τυχόν πρότυπα χωροθέτησης των καταστημάτων της συγκεκριμένης κατηγορίας στη γειτονιά. Η εξαγωγή συμπερασμάτων έγινε ερμηνεύοντας τα αποτελέσματα από τη χαρτογραφική απεικόνιση.

Όλοι οι παραπάνω υπολογισμοί και απεικονίσεις, καθώς και όλη η στατιστική επεξεργασία της εργασίας υλοποιήθηκε προγραμματιστικά σε γλώσσα R μέσα από την πλατφόρμα εργασίας RStudio.

3 Κεφάλαιο 3

Η χωρική ανάλυση είναι ένας από τους πολύ σημαντικούς λόγους για τον οποίο σημιουργείται ένα ΣΓΠ. Περιέχει τις μεθόδους επεξεργασίες και τις διαδικασίες και τεχνικές που εφαρμόζονται στα γεωγραφικά δεδομένα, ώστε να δημιουργούν πληροφορίες που υποστηρίζουν χωρικές αποφάσεις, αναλύοντας δομές, σχέσεις και διαδικασίες που δεν ήταν εκ των προτέρων αντιληπτές. Η χωρική ανάλυση δεν είναι μια ανεξάρτητη διαδικασία, αλλά τμήμα μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης. Δεν είναι μια απλή εφαρμογή συγκεκριμένων λειτουργιών, αλλά μια σειρά από απαραίτητα βήματα που πρέπει να ακολουθηθούν στο πλαίσιο υλοποίησης ενός ΣΓΠ και τα οποία αναφέρονται:

3.1 Χωρικοί Δείκτες

D χωρικός μέσος υπολογίστηκε σύμφωνα με τους τύπους που ακολουθούν (Shaw and Wheeler, 1985). O δείκτης αυτός χωρίς βάρη αναφέρεται και ως κεντροειδές (Κουτσόπουλος, 1990).

\(X{mean} = \frac{\sum_{i=1}^{n}{X_{i}}}{n}\) , \(Y{mean} = \frac{\sum_{i=1}^{n}{Y_{i}}}{n}\) ,
Όπου Xmean και Ymean οι συντεταγμένες του κεντρικού σημείου, Xi και Yi οι συντεταγμένες των θέσεων των καταστημάτων και n ο αριθμός των σημείων.

η τυπική απόσταση υπολογίστηκε σύμφωνα με τον τύπο που ακολουθεί :

\(SD= \sqrt {\frac{\sum_{i=1}^{n}{(X_{i}-x})^2 + \sum_{i=1}^{n}{(Y_{i}-y)}^2} {n}}\)

και η έλειψη σχεδιάστηκε με κέντρο το χωρικό μέσο, a = τυπική απόκλιση κατά Χ και b = τυπική απόκλιση κατά Υ.

Οι Γραμμένου και άλλοι το 2014 χρησιμοποίησαν τα μέτρα κεντρικής θέσης και διασποράς και ανέπτυξαν μια εφαρμογή για να αναδείξουν την πληθυσμιακή ανισκοκατανομή και τις τάσεις πόλωσης του πληθυσμού γύρω από τα μεγάλα αστικά κέντρα της Ελλάδας.

Οι πιο πάνω δείκτες έχουν χρησιμοποιηθεί σε χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (http://www.census.gov) και η Αυστραλία (Graeme, 2002), ως ένα εργαλείο για την πρωταρχική αναγνώριση του χωρικού προτύπου που ακολουθεί ο πληθυσμός διαχρονικά.

Ο δείκτης average nearest neighbor εκφράζεται από τον μαθηματικό τύπο που ακολουθεί :

\(ANN = \frac{\frac{\sum_{i=1}^{n} (min(d))}{n}} {\frac{1}{2} \sqrt{\frac{A}{n}}}\),

όπου min(d) οι ελάχιστη απόσταση μεταξύ ενός σημείου από όλα τα γειτονικά του (δηλαδή η απόσταση του πλησιέστερου γείτονα), Α το εμβαδό της περιοχής μελέτης και n το πλήθος των σημείων.
Ο δείκτης παίρνει τιμές από 0 μέχρι και 2.15 με το 1 να σημαίνει οτι τα σημεία ακολουθούν τυχαίο πρότυπο. Αν η τιμή είναι μικρότερη του 1 τότε το πρότυπο τείνει προς το ομαδοποιμένο ενώ αν η τιμή είναι μεγαλύτερη από 1 το πρότυπο τείνει προς το ομοιόμορφο.

Για την σχεδίαση των χαρτών πυκνότητας πυρήνα (kernel) υπολογίστηκε ο δείκτης 2D binned kernel density estimate από το πακέτο λογισμικού Kernsmooth και στη συνέχεια οι τιμές αυτές ανατέθηκαν σε ένα raster dataset με μέγεθος φατνίου 10x10, για όλη την περιοχή μελέτης. Το πακέτο λογισμικού χρησιμοποιεί Fast Fourier Transformations για κάθε άξονα και υπολογίζει προσεγγιστικά την εκτίμηση της πυκνότητας σε κάθε σημείο του κανάβου σύμφωνα με τους Wand and Jones.

Οι τεχνικές εκτίμησης πυκνότητας πυρήνα(KDE) δύναται να χρησιμοποιηθούν σε σύνθετες αλγοριθμικές προγραμματιστικές διαδικασίες, οπώς διαδικασίες επιβλεπόμενης μηχανικής μάθησης και αναγνώρισης προτύπων, με πολλαπλά οφέλη. Οι Wand et. al. στην έρευνά τους το 2014, επισημαίνουν τα οφέλη στην εφαρμογή μεθόδων σε πολύ μεγάλα σύνολα δεδομένων.

Το 2014 ο Matthew Gerber κατάφερε να ποσοτικοποιήσει τα οφέλη στην πρόβλεψη εγκλήματος προσθέτοντας πληροφορίες που προέρχονται από μυνήματα στο Twitter σε ένα μοντέλο πρόβλεψης βασισμένο σε εκτίμηση πυκνότητας πυρήνα(KDE). Χρησιμοποίησε γεωαναφερμένα δεδομένα συμβάντων εγκλήματος, καταγεγραμμένα από τις αρχές, και για το αντίστοιχο διάστημα συνέλεξε και τα μυνήματα(tweets) που είχαν ως γεωγραφικό αποτύπωμα την ίδια περιοχή με τα συμβάντα εγκλήματος. Αναγνωρίζοντας το περιεχόμενο κάθε μυνήματος και ομαδοποιώντας τα σε κατηγορίες, εφάρμοσε το μοντέλο πρόβλεψης και διαπίστωσε την βελτίωση που προέκυπτε στην πρόβλεψη του εγκλήματος όταν πρόσθετε την πληροφορία από τα μυνήματα.

4 Κεφάλαιο 4

4.1 Εφαρμογή

Μετά την επιτόπια έρευνα και την αναζήτηση στο αρχείο της Google, τα στοιχεία συγκενρώθηκαν στον πίνακα που ακολουθεί. Τα καταστήματα παρουσιάζονται ομαδοποιημένα σύμφωνα με την τυπολογία που καθορίστηκε, ανά είδος και ποσοτικά ανά χρονολογία για τις τρείς χρονικές στιγμές που επιλέχθηκαν:

xrisi X2017 X2014 X2009
απροσδιόριστο 0 41 54
γενικό εμπόριο 78 67 64
είδη διατροφής 52 57 55
είδη σπιτιού 20 25 26
εκπαίδευση 23 18 16
ένδυση, υπόδηση 43 54 46
εστίαση 117 76 61
ηλεκτρονικά είδη, επισκευές 18 18 14
κλειστά καταστήματα 239 271 314
οικοδομικά είδη, επισκευές 44 43 46
προσωπικές υπηρεσίες, γραφεία, βιβλιοπωλεία 58 52 41
συναλλαγές 20 19 26
συνεργεία, ανταλλακτικά, ενοικιάσεις 60 59 50
τζόγος 10 10 9
υπηρεσίες αισθητικής 40 33 30
υπηρεσίες ένδυσης, υπόδησης 23 18 18
φαρμακεία 16 16 15
χειροποίητα είδη 18 12 12
ψυχαγωγία 26 16 8

Η κατανομή των θέσεων των καταστημάτων στο χώρο της γειτονιάς φαίνεται στο χάρτη που ακολουθεί.

Παρατηρούμε οτι τα καταστήματα είναι χωροθετημένα πάνω στις 2 μεγάλες οδικές αρτηρίες της περιοχής (Βείκου και Δημητρακοπούλου), καθώς και στους 2 πεζόδρομους (Δράκου και Ολυμπίου). Πιο συγκεκριμένα η πλειοψηφία των καταστημάτων εστίασης βρίσκεται γύρω από τους πεζοδρόμους ενώ οι χρήσεις ένδυσης-υπόδησης, γενικού εμπορίου, χειροποίητων ειδών και ειδών σπιτιού, εστιάζονται κυρίως στους κεντρικούς δρόμους. Είναι απολύτως λογική και αναμενόμενη η χωροθετική προτίμηση των παραπάνω χρήσεων στον κάθε χώρο, μιας και τα καταστήματα εστίασης απαιτούν ήσυχο περιβάλλον μακριά από την κίνηση των αυτοκινήτων και τα καταστήματα εμπορίου απαιτούν βιτρίνα σε δημόσιο χώρο με αρκετή κίνηση.

Οι λοιπές χρήσεις είναι διάσπαρτες σε όλες τις οδούς της περιοχής μελέτης με πολύ συχνή εμφάνιση κλειστών καταστημάτων και στις τρείς χρονικές στιγμές της μελέτης, σε όλη την περιοχή, εκτός όμως από τους πεζοδρόμους.

Συγκεκριμένα για το 2017 επί συνόλου 905 ισογείων καταστημάτων που καταγράφησαν στην περιοχή, κλειστά βεβαιώθηκαν τα 237, δηλαδή ποσοστό 26% περίπου. Για το 2014 ως κλειστά βεβαιώθηκαν 271 καταστήματα δηλαδή ποσοστό 30%, ενώ για το 2009 κλειστά καταγράφηκαν τα 314 δηλαδή ποσοστό 35%.Με δεδομένη την οικονομική κρίση που εξακολουθεί να πλήττει την χώρα, η μείωση των κλειστών καταστημάτων στην περιοχή, αντί της αύξησης τους, όπως θα περίμενε κανείς, είναι πραγματικά αξιοσημείωτη και χρήζει περαιτέρω διερεύνησης. Από την καταγραφή επίσης, παρατηρούμε την έντονη πολυμορφία χρήσεων στην περιοχή μελέτης, εικόνα που συνάδει με τον οικιστικό–αστικό χαρακτήρα της περιοχής, όπου όλες οι χρήσεις είναι απαραίτητες για την εξυπηρέτηση των κατοίκων.

Στην κατηγορία απροσδιόριστα περιλαμβάνονται τα καταστήματα στους πεζόδρομους στα οποία δεν υπάρχει φωτογραφικό τεκμήριο για την κατάστασή κατά το παρελθόν και αφαιρέθηκαν από την κάθετη διαχρονική σύγκριση, όχι όμως και από την οριζόντια.

Στη συνέχεια και προκειμένου να καταστεί εφικτή η διαχρονική ανάλυση, καταρτίστηκε πίνακας με τα καταστήματα για τα οποία υπάρχουν στοιχεία χρήσης τους και στις τρείς χρονικές στιγμές της μελέτης, ώστε να συγκρίνεται η κατάσταση με όμοιο τρόπο σε όλες τις χρονικές στιγμές:

xrisi X2017 X2014 X2009
γενικό εμπόριο 77 67 64
είδη διατροφής 50 56 55
είδη σπιτιού 20 25 26
εκπαίδευση 21 17 16
ένδυση, υπόδηση 43 53 46
εστίαση 93 75 61
ηλεκτρονικά είδη, επισκευές 18 17 14
κλειστά καταστήματα 225 267 311
οικοδομικά είδη, επισκευές 43 43 46
προσωπικές υπηρεσίες, γραφεία, βιβλιοπωλεία 55 49 41
συναλλαγές 20 19 25
συνεργεία, ανταλλακτικά, ενοικιάσεις 56 55 50
τζόγος 9 9 9
υπηρεσίες αισθητικής 39 33 30
υπηρεσίες ένδυσης, υπόδησης 20 18 18
φαρμακεία 16 16 15
χειροποίητα είδη 18 12 12
ψυχαγωγία 24 16 8

Στον παραπάνω πίνακα φαίνονται μόνον τα καταστήματα για τα οποία υπάρχει καταγραφή σε όλες τις χρονιές. Παρατηρούμε μία διαχρονική σταθερότητα εμφάνισης των κατηγοριών χρήσεων φαρμακείων και τζόγου. Μείωση συγκέντρωσης παρατηρείται στις χρήσεις ειδών διατροφής, ειδών σπιτιού, συναλλαγών, είδών ένδυσης–υπόδησης και οικοδομικών–επισκευών. Αύξηση συγκέντρωσης παρατηρείται στις χρήσεις γενικού εμπορίου, εκπαίδευσης, ηλεκτρονικών ειδών και επισκευών, προσωπικών υπηρεσιών–γραφείων, συνεργείων, ανταλλακτικών, ενοικιάσεων αυτοκινήτων, υπηρεσιών αισθητικής και υπηρεσιών ένδυσης– υπόδησης. Στις κατηγορίες χρήσεων ψυχαγωγία και εστίαση οι αυξήσεις αγγίζουν τα ποσοστά του 300% και 155% αντίστοιχα, στο σύνολο της ελεγχόμενης περιόδου (2009-2017).

Η διαχρονική εξέλιξη κάθε κατηγορίας εμπορικής χρήσης φαίνεται στα διαγράμματα που ακολουθούν.

Επειδή η εστίαση εμφανίζει μεγάλο ποσοστό αύξησης σε συνδυασμό με τον σημαντικό αριθμό καταστημάτων που έχουν την συγκεκριμένη χρήση στην περιοχή μελέτης, αποφασίστηκε η περαιτέρω ανάλυση της, προκειμένου να εντοπιστούν τα χωρικά πρότυπα που διέπουν την εμφάνιση της συγκεκριμένης χρήσης.
Προκειμένου να γίνει πιο εύκολη η εξαγωγή συμπερασμάτων, η κατηγορία της εστίασης χωρίστηκε σε δύο υποκατηγορίες : καφέ και εστιατόρια και ο αριθμός των καταστημάτων ανά υποκατηγορία και ανά έτος φαίνεται στον πίνακα που ακολουθεί:

X2017.all X2017 X2014 X2009
καφέ 81 61 47 38
εστιατόρια 36 32 28 22

Στην στήλη Χ2017.all, έχουν συμπεριληφθεί και τα καταστήματα των συγκεκριμένων χρήσεων που δεν είναι ορατά από τις φωτογραφίες αρχείου και θα χρησιμοποιηθούν για να γίνει οριζόντια ανάλυση των χρήσεων για το τρέχον έτος. Οι υπόλοιπες τρείς στήλες θα χρησιμοποιηθούν στην διαχρονική ανάλυση. Παρατηρείται ότι τα καταστήματα με χρήση «καφέ», είναι σχεδόν διπλάσια από τα καταστήματα με χρήση «εστιατόρια» και για τις τρείς χρονικές στιγμές της μελέτης. Φαίνεται πως οι καταναλωτές προτιμούν περισσότερο τα καταστήματα που προσφέρουν καφέ σε συνδυασμό με ένα γρήγορο σνακ, παρά εκείνα που προσφέρουν μόνο φαγητό.

4.1.1 Δείκτης ANN

Στη συνέχεια έγινε εφαρμογή του δείκτη average nearest neighbor με περιοχή εφαρμογής (για το εμβαδό), το πολύγωνο όλης της περιοχής μελέτης για όλες τις κατηγορίες χρήσεων που καταγράφησαν το τρέχον έτος (2017). Τα αποτελέσματα φαίνονται στον πίνακα που ακολουθεί:

xrisi A.N.N
0 0
γενικό εμπόριο 0.922311580783402
είδη διατροφής 0.780079009905855
είδη σπιτιού 0.716752010539389
εκπαίδευση 1.11454393630232
ένδυση, υπόδηση 0.777800489177376
εστίαση 0.872799553713654
ηλεκτρονικά είδη, επισκευές 1.13034277979219
κλειστά καταστήματα 0.716430286383885
οικοδομικά είδη, επισκευές 0.781891673941546
προσωπικές υπηρεσίες, γραφεία, βιβλιοπωλεία 0.967391223367714
συναλλαγές 1.18002705333988
συνεργεία, ανταλλακτικά, ενοικιάσεις 0.723724791212166
τζόγος 1.56604302814535
υπηρεσίες αισθητικής 0.840984025877158
υπηρεσίες ένδυσης, υπόδησης 0.735056224511172
φαρμακεία 1.1806152092991
χειροποίητα είδη 0.900600890378391
ψυχαγωγία 0.748664514245121

Παρατηρούμε πως τα φαρμακεία, οι συναλλαγές και με το τζόγο να ξεχωρίζει αισθητά από τις υπόλοιπες χρήσεις, οι τρείς χρήσεις αυτές τείνουν προς το ομοιόμορφο πρότυπο που σημαίνει ανταγωνιστική διαδικασία. Ενώ χρήσεις όπως η ψυχαγωγία, τα είδη σπιτιού και τα συνεργεία τείνουν προς το ομαδοποιημένο που σημαίνει οτι έλκονται από κάποια χαρακτηριστικά της περιοχής που είτε είναι όρατά σήμερα είτε αποτελούν διαδικασίες και χαρακτηριστικά του παρελθόντος. Τέλος προς το ομαδοποιημένο τείνουν και τα κλειστά καταστήματα.
Ακολούθως με όμοιο τρόπο υπολογίστηκε ο δείκτης για τα καταστήματα της κατηγορίας της εστίασης, διαχρονικά.

X2017.all X2017 X2014 X2009
καφέ 0.8579461 0.9525033 1.0083735 1.0077859
εστιατόρια 0.8037494 0.8365546 0.6984219 0.7430053

Από την ανάλυση των δείκτών average nearest neighbor, παρατηρούμε ότι για την υποκατηγορία καφέ, το πρότυπο για όλες τις χρονικές στιγμές μελέτης, εμφανίζεται τυχαίο (τιμή 1 ή πολύ κοντά σε αυτό). Αν όμως ληφθούν υπόψη και τα καταστήματα που βρίσκονται στους πεζόδρομους τα οποία δεν φαίνονται στις ιστορικές φωτογραφίες, και αναλυθεί η κατάσταση όπως είναι στην πραγματικότητα σήμερα, το πρότυπο τείνει προς το ομαδοποιημένο, δηλαδή πλησιάζει περισσότερο προς το 0 σε σχέση με το τυχαίο πρότυπο που βγαίνει χωρίς αυτά τόσο σήμερα όσο και κατά το παρελθόν.

Βλέπουμε δηλαδή, μια τάση συγκέντρωσης των καφέ στους πεζόδρομους, όπως φαίνεται και στους χάρτες πυκνότητας Kernel, που ακολουθούν. Στην ανάλυση των εστιατορίων με τον δείκτη average nearest neighbor παρατηρείται το ακριβώς αντίθετο. Η ομαδοποίηση τους κατά το 2009 και το 2014 ήταν σαφώς ισχυρότερη σε σχέση με σήμερα. Η σύγκριση μεταξύ των δύο κατηγοριών παρουσιάζει τα εστιατόρια ως πιο ομαδοποιημένα από τα καφέ.

4.1.2 Πυκνότητα Kernel

Ακολουθεί η παρουσίαση των χαρτών με την ανάλυση πυκνότητας Kernel για τα έτη 2017, 2014 και 2009, ανά κατηγορία (καφέ και εστιατόρια).

Καφέ :

Από τα διαγράμματα παρατηρούμε μια σαφή εξέλιξη δημιουργίας πυρήνα συγκέντρωσης καφέ στην περιοχή κοντά στο μουσείο της Ακρόπολης μεταξύ των ετών 2009-2017. Το μουσείο άνοιξε για το κοινό στις 21 Ιουλίου 2009. Αντίθετα το ΕΜΣΤ άνοιξε τις πόρτες του για το κοινό στις 31 Οκτωβρίου 2016 και θα είχε μεγάλο ενδιαφέρον μια αντίστοιχη μελέτη με τη σημερινή να διαξεχθεί σε μερικά χρόνια από σήμερα για να διερευνηθεί αν και κοντά στη θέση του, όπως και στο μουσείο της Ακρόπολης, θα δημιουργηθούν νέοι πυρήνες καφέ ή θα ενισχυθούν οι υπάρχοντες.

Εστιατόρια :

Σε ότι αφορά τα εστιατόρια παρατηρούμε από τα διαγράμματα, ενίσχυση των πυρήνων από το 2009 μέχρι το 2017, στην περιοχή μεταξύ των οδών Δράκου και Στρατηγού Κοντούλη και αποδυνάμωση στην υπόλοιπο περιοχή.

4.1.3 Κεντρικότητα

Στον πίνακα που ακολουθεί φαίνονται οι υπολογισμοί της τυπικής αππόστασης για κάθε χρονιά.

2017.all 2017 2014 2009
καφέ 311.4244 331.8493 358.4970 347.6809
εστιατόρια 310.1167 319.0317 332.4026 350.2233

Στη στήλη 2017.all φαίνονται οι υπολογισμοί για το σύνολο των καταστημάτων το τρέχον έτος, ενώ από τις υπόλοιπες χρονικές στιγμές έχουν αφαιρεθεί εκείνα τα καταστήματα για τα οποία δεν ήταν δυνατός ο προσδιορισμός της χρήσης.

στο διάγραμμα που ακολουθεί φαίνεται η διαχρονική εξέλιξή τους.

Παρατηρούμε πως και οι 2 υποκατηγορίες της εστίασης διακρίνονται από τάσεις συγκέντρωσης στο χώρο, μιάς και η τυπική απόσταση βαίνει μεινούμενη από το 2009 μέχρι το 2017. Αν μάλιστα ληφθούν υπόψη όλα τα καταστήματα που έχουν καταγραφέι το τρέχον έτος οι 2 χρήσεις παρουσιάζουν την ίδια διασπορά στο χώρο.

Παρατηρούμε επίσης οτι κάτι συνέβη το 2014 στην κατηγορία των καφέ και αυξήθηκε απότομα η διασπορά των καταστημάτων αυτών στο χώρο της γειτονιάς και χρήζει περισσότερης διερεύνησης.

Ένα σημαντικό χαρακτηριστικό του χωρικού μέσου είναι ότι δίνει την δυνατότητα να παρατηρηθεί μια χωρική κατανομή που μεταβάλλεται διαχρονικά. Και το πιο σημαντικό είναι ότι αυτές οι μεταβολές του χωρικού μέσου μπορούν να συνδυαστούν και να ερμηνευθούν με τις κοινωνικές και οικονομικές εξελίξεις στον χώρο. Ο χωρικός μέσος έχει νόημα μόνο όταν παρουσιάζεται γραφικά στον χάρτη σε σχέση με τα υπόλοιπα σημεία της γεωγραφικής του κατανομής. Τα αποτελέσματα φαίνονται στους χάρτες που ακολουθούν, ανά έτος μελέτης για το σύνολο της περιοχής.

Από τους παραπάνω χάρτες παρατηρούμε ότι οι χωρικοί μέσοι και στις 2 κατηγορίες της εστίασης το 2009 βρισκόταν πολύ κοντά με μικρή διαφορά στην έλλειψη. Το 2014 τα καφέ μετακινήθηκαν Βόρεια και Ανατολικά και αύξησαν τη διασπορά τους. Αυτό μπορεί να εξηγηθεί με δεδομένη την αύξησή τους με μεγαλύτερο ρυθμό από τα εστιατόρια. Την ίδια κίνηση προς τον σταθμό του ΜΕΤΡΟ Συγγρού-Φιξ και το μουσείο της Ακρόπολης, ακολούθησε και η συγκέντρωση των εστιατόριων. Το 2017 όμως η μετακίνηση αυτή φαίνεται να μετατοπίζεται λίγο πιο νότια από ότι τις προηγούμενες χρονιές μελέτης. Είναι πολύ πιθανόν στην μετατόπιση αυτή να συνετέλεσε η πρόσφατη λειτουργία του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) ασκώντας έλξη προς αυτά. Εάν μάλιστα λάβουμε υπόψη όλα τα καταστήματα που καταγράφηκαν από την επιτόπια έρευνα σήμερα και αφαιρέθηκαν από τη διαχρονική ανάλυση, βλέπουμε την πραγματική εικόνα της σημερινής κατάστασης στην συγκέντρωση του χωρικού μέσου, στο χάρτη που ακολουθεί.

Φαίνεται πως το ΕΜΣΤ που έχει ανοίξει εδώ και ένα χρόνο έχει ασκήσει έλξη στους χωρικούς μέσους και έχει επηρεάσει τη διασπορά τους.

5 Εκτίμηση και ερμηνεία των αποτελεσμάτων της ανάλυσης

Η περιοχή του Κουκακίου χαρακτηρίζεται από την συνύπαρξη αστικής κατοικίας και τουριστικών πόλων έλξης. Αυτές οι δύο ιδιότητες, σε συνδυασμό με την ύπαρξη δύο σταθμών (ΜΕΤΡΟ και ΤΡΑΜ) που εξυπηρετούν την σχετικά μικρής έκτασης περιοχή, της προσδίνουν ιδιαίτερο χαρακτήρα σε σχέση με άλλες γειτονιές της Αθήνας. Η εύκολη πρόσβαση και η γειτνίαση με τα τουριστικά hotspots (Ακρόπολη, Μουσείο Ακρόπολης, Διονυσίου Αρεοπαγίτου, Πλάκα, ΕΜΣΤ), έχουν μετασχηματίσει την περιοχή σε πόλο έλξης επισκεπτών και σαν αποτέλεσμα έχουν επηρεάσει και τα καταστήματα που βρίσκονται εντός αυτής. Σε αυτό βοηθά και η πεζοδρόμηση των βασικών οδών Δράκου και Ολυμπίου.

Τα καταστήματα κυρίως εμφανίζονται χωροθετημένα πάνω στις 2 μεγάλες οδικές αρτηρίες της περιοχής καθώς και στους 2 πεζόδρομους. Στους πεζόδρομους κυρίως εμφανίζεται το μεγαλύτερο ποσοστό από τα καταστήματα εστίασης και ιδίως τα καφέ. Παρόλα αυτά το ποσοστό καταστημάτων που παραμένουν κλειστά είναι αρκετά υψηλό (της τάξης του 26% σήμερα), αν και βαίνει μειούμενο σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. (35% για το 2009 και 30% το 2014). Εδώ θα ήταν ενδιαφέρον να συγκριθούν τα ποσοστιαία στοιχεία με άλλες αντίστοιχες περιοχές του κέντρου της Αθήνας για να μπορέσουμε να εξάγουμε ασφαλή συμπεράσματα. Σε κάθε περίπτωση, αν συνυπολογίστεί η συνεχιζόμενη οικονομική κρίση, θα ήταν αναμενόμενη η αύξηση του ποσοστού των μαγαζιών που παραμένουν αχρησιμοποίητα και όχι η μείωσή τους. Η μείωση του αριθμού των κενών καταστημάτων μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι λόγω του τουριστικού ενδιαφέροντος που εμφανίζει η περιοχή επηρεάζεται θετικά ο κλάδος της λιανικής πώλησης και των υπηρεσιών, κυρίως μάλιστα των υπηρεσιών εστίασης.

Τυπική του οικιστικού χαρακτήρα της περιοχής είναι και η έντονη πολυμορφία χρήσεων των καταστημάτων στην περιοχή μελέτης. Εντός του χρονικού πλαισίου της μελέτης διαφαίνεται στροφή στα είδη των επιχειρήσεων που είναι εγκατεστημένα στην περιοχή με έμφαση στις κατηγορίες που έχουν να κάνουν με την εστίαση και την ψυχαγωγία, χωρίς όμως να μειώνονται ιδιαίτερα και οι λοιπές κατηγορίες καταστημάτων. Συγκεκριμένα στις κατηγορίες αυτές οι αυξήσεις αγγίζουν τα ποσοστά του 300% και 155% αντίστοιχα. Ιδιαίτερη ανάπτυξη είχε ο κλάδος των καταστημάτων που χαρακτηρίζονται ως «καφέ», αλλά στην πραγματικότητα είναι καταστήματα που λειτουργούν όλη την ημέρα ξεκινώντας από το σερβίρισμα καφέ και πρωινού και καταλήγοντας στο σερβίρισμα ποτών το βράδυ. Τα καταστήματα αυτά βάσει της ανάλυσης που έγινε, συγκεντρώνονται στους πεζοδρόμους που υπάρχουν στην περιοχή. Τα εστιατόρια ενώ έχουν αυξηθεί σε αριθμό, φαίνεται ότι παραμένουν σταθερά από άποψη συγκέντρωσής τους στο χώρο.

Η ανάλυση των χωρικών μέσων έδειξε για τα καταστήματα εστίασης, μια σαφή τάση μετακίνησης προς τους σταθμούς του ΜΕΤΡΟ και τα σημαντικά τοπόσημα της περιοχής, όπως αυτά αναφέρθηκαν παραπάνω. Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι η μελέτη αποδεικνύει ότι τα καταστήματα του Κουκακίου, λόγω της κομβικής του θέσης ως προς τα τουριστικά hotspots της Αθήνας, της κεντρικής του θέσης, του καλού δικτύου συγκοινωνιών και του οικιστικού χαρακτήρα της περιοχής, δεν έχουν επηρεαστεί από την οικονομική κρίση σε επίπεδο πλήθους και ποικιλομορφίας. Αντίθετα παρατηρείται στην περιοχή ιδιαίτερα μεγάλη ανάπτυξη σε καταστήματα εστίασης.

6 Βιβλιογραφία