Türkiye ve Finlandiya’da Güvende Hissetme, Öğretmen–Öğrenci İlişkisi ve Sosyoekonomik Düzeyin Okula Aidiyet Üzerindeki Etkilerinin Karşılaştırmalı İncelenmesi
Tuğba Erdoğan Bozkurt
2025-12-06
Giriş
Öğrencilerin okula yönelik duygu ve tutumları, onların akademik başarıları ve okula uyum süreçleri üzerinde belirleyici bir rol oynamaktadır. Bu bağlamda okula aidiyet , öğrencilerin kendilerini okul ortamında kabul edilmiş, değer verilmiş ve güvende hissetmeleriyle yakından ilişkili temel bir psikososyal göstergedir (Goodenow & Grady, 1993). Araştırmalar, aidiyet duygusunun yüksek olmasının öğrencilerin motivasyon, öz-düzenleme ve okula bağlılık düzeylerini artırdığını; okula yönelik daha olumlu tutumlar geliştirmelerine katkı sağladığını ortaya koymaktadır (Wang & Eccles, 2013).
Aidiyet duygusunun oluşumunda okulda kendini güvende hissetme (FEELSAFE) önemli bir çevresel faktör olarak öne çıkmaktadır. Öğrencilerin fiziksel ve duygusal anlamda güvenli bir öğrenme ortamı algılamaları, okula yönelik bağlılıklarını güçlendirmekte ve okul deneyimlerini olumlu yönde şekillendirmektedir. Bunun yanında öğretmen–öğrenci ilişkisi (RELATST), öğrencilerin aidiyet gelişiminde kritik bir sosyal etkileşim alanı sunmaktadır. Öğretmenleriyle destekleyici, saygılı ve yakın ilişkiler kuran öğrencilerin okula aidiyet düzeylerinin daha yüksek olduğu birçok araştırma tarafından gösterilmiştir (Roorda vd., 2011).Aidiyet üzerinde etkili olan bir diğer önemli değişken ise öğrencilerin sosyo-ekonomik düzeyidir (ESCS). Sosyo-ekonomik kaynaklara erişim, aile desteği, ev ortamındaki öğrenme fırsatları ve kültürel sermaye gibi faktörler, öğrencilerin okul deneyimlerini ve okula yönelik algılarını doğrudan etkilemektedir.
PISA gibi uluslararası ölçme-değerlendirme programları, eğitim sistemlerini küresel ölçekte değerlendirme ve karşılaştırma imkânı sunarak eğitimde kaliteyi artırma yönünde önemli bir araç haline gelmiştir.Bu çalışmanın amacı, Türkiye ve Finlandiya örneklemlerinde öğrencilerin kendini okulda güvende hissetme düzeylerinin (FEELSAFE), okula aidiyeti (BELONG) hangi ölçüde yordadığını; bu ilişkide öğretmen–öğrenci ilişkisinin (RELATST) katkısının ne olduğunu ve sosyo-ekonomik düzeyin (ESCS) bu ilişkileri değiştirip değiştirmediğini karşılaştırmalı olarak incelemektir.
Araştırma Problemi
Öğrencilerin güvende hissetme düzeyi (FEELSAFE), sosyoekonomik düzey (ESCS) ve öğretmen–öğrenci ilişkileri (RELATST) çerçevesinde okula aidiyetlerini (BELONG) ne ölçüde yordamakta ve bu ilişkiler Türkiye ve Finlandiya örneklemlerinde nasıl farklılaşmaktadır?
Alt Problemler
Okula aidiyet (BELONG), Türkiye ve Finlandiya’da öğrencilerin güvende hissetme düzeylerini (FEELSAFE) anlamlı biçimde yordamakta mıdır?
Okula aidiyetin (BELONG), güvende hissetme (FEELSAFE) üzerindeki etkisi öğretmen–öğrenci ilişkisi (RELATST) aracılığıyla dolaylı bir etki oluşturmakta mıdır? Türkiye ve Finlandiya açısından bu aracılık yolu nasıl farklılaşmaktadır?
Güvende hissetme (FEELSAFE) ve öğretmen–öğrenci ilişkisi (RELATST) ile okula aidiyet (BELONG) arasındaki ilişkiler, öğrencilerin sosyoekonomik düzeyine (ESCS) göre değişmekte midir? ESCS bu iki ilişki üzerinde düzenleyici (moderator) bir etkiye sahip midir?
Yöntem
Araştırmanın Türü
Bu araştırma, öğrencilerin okula aidiyet düzeyinin (BELONG), güvende hissetme (FEELSAFE), öğretmen–öğrenci ilişkisi (RELATST) ve sosyoekonomik düzey (ESCS) ile ilişkilerini inceleyen nicel ve ilişkisel (correlational) araştırma modeline dayanmaktadır. İlişkisel araştırmalar, değişkenler arasındaki ilişkilerin yönünü ve gücünü ortaya koymayı amaçlamakta; ancak doğrudan nedensellik iddiasında bulunmamaktadır (Büyüköztürk vd., 2010).
Araştırma Grubu
Araştırmanın örneklemi, OECD tarafından uygulanan PISA 2022 değerlendirmesine katılan Türkiye ve Finlandiya’daki 15 yaş grubu öğrencilerinden oluşmaktadır.
Verilerin Elde Edilmesi ve Analizi
Bu araştırmada, OECD tarafından kamuya açık olarak sunulan PISA 2022 veri seti kullanılmıştır. Veriler OECD’nin resmî web sitesinden indirilmiş ve çalışmada yalnızca Türkiye ve Finlandiya’ya ait öğrenci verileri analiz edilmiştir. Araştırmada PISA tarafından geliştirilen indeksler kullanılmıştır.Bu indeksler, öğrencilerin madde düzeyindeki Likert ölçekli yanıtları üzerinden hesaplanan, ortalaması 0 ve standart sapması 1 olacak şekilde standartlaştırılmış sürekli değişkenlerdir (OECD, 2024). Araştırmada kullanılan değişkenler, Tablo 1’de sunulmuştur.
library(dplyr)##
## Attaching package: 'dplyr'## The following objects are masked from 'package:stats':
##
## filter, lag## The following objects are masked from 'package:base':
##
## intersect, setdiff, setequal, unionlibrary(knitr)
library(kableExtra)## Warning: package 'kableExtra' was built under R version 4.5.2##
## Attaching package: 'kableExtra'## The following object is masked from 'package:dplyr':
##
## group_rowsdegisken_tablosu <- tibble(
Rol = c("X (Bağımsız)",
"Y (Bağımlı)",
"M (Aracı)",
"W (Düzenleyici)",
"Grup Değişkeni"),
Degisken = c("FEELSAFE",
"BELONG",
"RELATST",
"ESCS",
"CNT"),
Aciklama = c("Güvende hissetme",
"Okula aidiyet",
"Öğretmen–öğrenci ilişkisi",
"Sosyo-ekonomik düzey",
"Ülke (TUR/FIN)")
)
kable(
degisken_tablosu,
caption = "Tablo 1. Araştırmada Kullanılan Değişkenler",
col.names = c("Rol", "Değişken", "Açıklama"),
align = "lll"
) %>%
kable_styling(full_width = FALSE)| Rol | Değişken | Açıklama |
|---|---|---|
| X (Bağımsız) | FEELSAFE | Güvende hissetme |
| Y (Bağımlı) | BELONG | Okula aidiyet |
| M (Aracı) | RELATST | Öğretmen–öğrenci ilişkisi |
| W (Düzenleyici) | ESCS | Sosyo-ekonomik düzey |
| Grup Değişkeni | CNT | Ülke (TUR/FIN) |
Kullanılan indekslerin detaylı açıklamaları aşağıda verilmiştir.
Aidiyet Duygusu (BELONG).
Öğrencilerin okula aidiyet duygularını değerlendiren altı ifadeye (örneğin, “Okulda kendimi ait hissediyorum.”, “Okulda kendimi yalnız hissediyorum.”) verdikleri yanıtlar, ST034 maddesi kapsamında ölçülerek “Aidiyet Duygusu” indeksine ölçeklenmiştir (OECD, 2024).
Güvende Hissetme (FEELSAFE).
Öğrencilerin, okul ortamında algıladıkları güvenlik düzeyine ilişkin dört ifadeye (örneğin, “Okula giderken kendimi güvende hissediyorum.”, “Okulda sınıflarımda kendimi güvende hissediyorum.”) verdikleri yanıtlar, ST265 maddesi kapsamında ölçülerek “Güvende Hissetme” indeksi oluşturulmuştur (OECD, 2024).
Öğrenci-Öğretmen İlişkilerinin Kalitesi (RELATST).
Öğrencilerin, öğretmenleriyle ilişkilerinin kalitesine yönelik sekiz ifadeye (örneğin, “Okulumdaki öğretmenler bana saygılı davranır.”, “Öğretmenlerim nasıl olduğumu sorduğunda, cevabımla gerçekten ilgilenirler.”) verdikleri yanıtlar, ST267 maddesi kapsamında değerlendirilerek “Öğrenci-Öğretmen İlişkilerinin Kalitesi” indeksine ölçeklenmiştir (OECD, 2024).
Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Statü Endeksi (ESCS).
Öğrenci Anketi’nden türetilen tek karma bileşik endeks, Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Statü (ESCS) Endeksi olmuştur. ESCS puanı, üç temel göstergeye dayalı olarak hesaplanmaktadır: • Ebeveynlerin en yüksek mesleki statüsü (HISEI), • Ebeveynlerin en yüksek eğitim süresi (yıl olarak) (PAREDINT), • Evde bulunan eşyalar (HOMEPOS). Bu üç bileşenin kullanılmasının gerekçesi, önceki PISA döngüleriyle tutarlı bir biçimde, sosyo-ekonomik statünün teorik olarak en yaygın şekilde “üç temel bileşen” (mesleki statü, eğitim ve gelir) üzerinden kavramsallaştırılmasıdır (Cowan vd., 2012). PISA verilerinde doğrudan gelir ölçümü bulunmadığından, hane halkı eşyalarının varlığı, aile gelirinin dolaylı bir göstergesi olarak kullanılmıştır (OECD, 2024).
Analizlere başlamdan önce eksik veri temizliği yapılmıştır. Buna göre, analiz değişkenleri olan okula aidiyet (BELONG), güvende hissetme (FEELSAFE), öğretmen–öğrenci ilişkisi (RELATST), sosyo-ekonomik düzey (ESCS) değişkenlerinde eksik veri bulunan gözlemler analiz dışı bırakılmıştır.
library(haven)
# 1. Türkiye ve Finlandiya filtresi yapılmış olan RDS dosyası yükleme
df <- readRDS("pisa2022_TR_FIN.rds")
# 2. Değişken seçimi
data_model2 <- df %>%
select(
CNT,
FEELSAFE,
BELONG,
RELATST,
ESCS
)
# 3. Eksik verileri temizleme
data_model2 <- data_model2 %>%
filter(
!is.na(BELONG),
!is.na(RELATST),
!is.na(FEELSAFE),
!is.na(ESCS),
)İlk aşamada, öğrencilerin okulda güvende hissetme düzeylerinin (X = FEELSAFE) öğretmen–öğrenci ilişkileri (M = RELATST) üzerindeki etkisi test edilmiştir (X → M). İkinci aşamada ise hem güvende hissetme (X) hem de öğretmen–öğrenci ilişkileri (M) birlikte ele alınarak okula aidiyet (Y = BELONG) üzerindeki etkileri incelenmiştir (X + M → Y). Şekil 1’de modele ilişkin yol diyagramı sunulmuştur.
library(lavaan)## Warning: package 'lavaan' was built under R version 4.5.2## This is lavaan 0.6-20
## lavaan is FREE software! Please report any bugs.library(semPlot)## Warning: package 'semPlot' was built under R version 4.5.2# Model tanımla
model_1 <- 'BELONG ~ FEELSAFE + RELATST'
# SEM modeli kur
fit_path <- sem(model_1, data = df, meanstructure = TRUE)
# Yol diyagramını çiz
semPaths(
fit_path,
what = "path",
layout = "tree",
residuals = FALSE,
intercepts = FALSE,
edge.label.cex = 1.5,
sizeMan = 7,
nCharNodes = 0,
mar = c(10, 4, 10, 4),
nCharEdges = 0,
)
# Başlık ekle (alta yazılır, binişmez)
title("Şekil 1. Okula Aidiyet Modeli – FEELSAFE ve RELATST Etkileri",
cex = 1.2)
Üçüncü aşamada sosyoekonomik düzeyin (ESCS), okula aidiyet (BELONG) ile güvende hissetme (FEELSAFE) ve öğretmen–öğrenci ilişkisi (RELATST) arasındaki ilişkileri değiştirip değiştirmediğini belirlemek amacıyla düzenleyici regresyon analizi (moderasyon analizi) uygulanmıştır. Bu kapsamda modele FEELSAFE × ESCS ve RELATST × ESCS etkileşim terimleri dâhil edilmiştir. Model yol diyagramı Şekil 2’de sunulmuştur.
library(semPlot)
model_path <- '
BELONG ~ FEELSAFE + RELATST + ESCS
'
fit_path <- sem(model_path, data = df, meanstructure = TRUE)
# Path diyagramı çiz
semPaths(fit_path,
what = "path",
layout = "tree",
intercepts = FALSE,
residuals = FALSE,
edge.label.cex = 0.9,
sizeMan = 7,
nCharNodes = 0,
mar = c(10, 4, 10, 4), # Üst boşluğu artır (ilk ve üçüncü değer)
)
title("Şekil 2. Okula Aidiyet Modeli – FEELSAFE, RELATST ve ESCS Etkileri",
title.cex = 1.2)## Warning in title("Şekil 2. Okula Aidiyet Modeli – FEELSAFE, RELATST ve ESCS
## Etkileri", : "title.cex" bir grafiksel parametre değil
Bulgular, Yorum ve Tartışma
Birinci Alt Probleme İlişkin Bulgu ve Yorumlar
# Eşitlik 1: X → M (Türkiye)
med_eq1_TR <- lm( BELONG ~ FEELSAFE ,
data = df,
subset = CNT == "TUR")
summary(med_eq1_TR)##
## Call:
## lm(formula = BELONG ~ FEELSAFE, data = df, subset = CNT == "TUR")
##
## Residuals:
## Min 1Q Median 3Q Max
## -3.4538 -0.5216 -0.0440 0.4422 3.5472
##
## Coefficients:
## Estimate Std. Error t value Pr(>|t|)
## (Intercept) -0.16966 0.01160 -14.63 <2e-16 ***
## FEELSAFE 0.32471 0.01042 31.17 <2e-16 ***
## ---
## Signif. codes: 0 '***' 0.001 '**' 0.01 '*' 0.05 '.' 0.1 ' ' 1
##
## Residual standard error: 0.9106 on 7200 degrees of freedom
## (48 observations deleted due to missingness)
## Multiple R-squared: 0.1189, Adjusted R-squared: 0.1188
## F-statistic: 971.7 on 1 and 7200 DF, p-value: < 2.2e-16# Eşitlik 1: X → M (Finlandiya)
med_eq1_FIN <- lm(BELONG ~ FEELSAFE,
data = df,
subset = CNT == "FIN")
summary(med_eq1_FIN)##
## Call:
## lm(formula = BELONG ~ FEELSAFE, data = df, subset = CNT == "FIN")
##
## Residuals:
## Min 1Q Median 3Q Max
## -3.6814 -0.6047 -0.0688 0.3927 3.9171
##
## Coefficients:
## Estimate Std. Error t value Pr(>|t|)
## (Intercept) -0.06039 0.01025 -5.889 4.02e-09 ***
## FEELSAFE 0.40376 0.01016 39.752 < 2e-16 ***
## ---
## Signif. codes: 0 '***' 0.001 '**' 0.01 '*' 0.05 '.' 0.1 ' ' 1
##
## Residual standard error: 0.9485 on 9673 degrees of freedom
## (564 observations deleted due to missingness)
## Multiple R-squared: 0.1404, Adjusted R-squared: 0.1403
## F-statistic: 1580 on 1 and 9673 DF, p-value: < 2.2e-16Araştırmanın birinci alt problemi olan, “Kendini güvende hissetme (FEELSAFE), Türkiye ve Finlandiya’daki öğrencilerin okula aidiyet (BELONG) düzeylerini anlamlı biçimde yordamakta mıdır?” sorusuna yanıt bulmak amacıyla iki ülke için ayrı doğrusal regresyon analizleri yürütülmüştür.
Türkiye örnekleminde kurulan model, kendini güvende hissetme düzeyinin öğrencilerin okula aidiyetini anlamlı ve pozitif yönde yordadığını göstermektedir (β = 0.3247, p < .001). Buna göre öğrencilerin kendilerini okul ortamında daha güvende hissetmeleri, okula ait olma duygularını anlamlı biçimde artırmaktadır.
Model, aidiyetteki varyansın yaklaşık %11.9’unu açıklamaktadır (R² = .1189). Bu oran psikososyal değişkenli eğitim araştırmaları için orta düzeyde bir etki olarak değerlendirilebilir. Sonuç olarak güvenlik algısı, Türkiye’de okula aidiyetin önemli bir belirleyicisidir.
Finlandiya’da da benzer biçimde, kendini güvende hissetme düzeyi okula aidiyet üzerinde anlamlı ve pozitif bir etkiye sahiptir (β = 0.4038, p < .001). Bu etki büyüklüğü Türkiye’ye göre daha yüksektir.
Model varyansın yaklaşık %14’ünü açıklamaktadır (R² = .1404). Bu bulgu, Finlandiya’da öğrencilerin güvenlik algısı ile okula aidiyetleri arasındaki ilişkinin Türkiye’ye kıyasla daha güçlü ve daha açıklayıcı olduğunu göstermektedir.
Şekil 3’te Türkiye ve Finlandiya’daki öğrenciler için güvende hissetme (FEELSAFE) ile okula aidiyet (BELONG) ile arasındaki doğrusal ilişki gösterilmiştir.
library(ggplot2)
ggplot(df, aes(x = FEELSAFE, y = BELONG, color = CNT)) +
geom_smooth(method = "lm", se = FALSE, size = 1.5) +
labs(title = "Şekil 3. Türkiye ve Finlandiya’da Güvende Hissetme (FEELSAFE) ile Okula Aidiyet (BELONG) Arasındaki İlişki",
x = "Güvende Hissetme",
y = "Okula Aidiyet",
color = "Ülke") +
theme_minimal()## Warning: Using `size` aesthetic for lines was deprecated in ggplot2 3.4.0.
## ℹ Please use `linewidth` instead.
## This warning is displayed once every 8 hours.
## Call `lifecycle::last_lifecycle_warnings()` to see where this warning was
## generated.## `geom_smooth()` using formula = 'y ~ x'## Warning: Removed 612 rows containing non-finite outside the scale range
## (`stat_smooth()`).
Grafikte, her iki ülkede de güvende hissetme düzeyi arttıkça okula aidiyet duygusunun arttığı görülmektedir. Finlandiya’da eğimin Türkiye’ye göre daha dik olması, regresyon katsayılarının gösterdiği üzere bu ilişkinin Finlandiya’da daha güçlü seyrettiğini ortaya koymaktadır.
İkinci Alt Probleme İlişkin Bulgu ve Yorumlar
# Eşitlik 2: X + M → Y (Türkiye)
med_eq2_TR <- lm(BELONG ~ FEELSAFE+ RELATST,
data = df,
subset = CNT == "TUR")
summary(med_eq2_TR)##
## Call:
## lm(formula = BELONG ~ FEELSAFE + RELATST, data = df, subset = CNT ==
## "TUR")
##
## Residuals:
## Min 1Q Median 3Q Max
## -3.7925 -0.5087 -0.0303 0.4293 3.7880
##
## Coefficients:
## Estimate Std. Error t value Pr(>|t|)
## (Intercept) -0.155114 0.011545 -13.44 <2e-16 ***
## FEELSAFE 0.301680 0.010501 28.73 <2e-16 ***
## RELATST 0.118092 0.009811 12.04 <2e-16 ***
## ---
## Signif. codes: 0 '***' 0.001 '**' 0.01 '*' 0.05 '.' 0.1 ' ' 1
##
## Residual standard error: 0.9015 on 7188 degrees of freedom
## (59 observations deleted due to missingness)
## Multiple R-squared: 0.1366, Adjusted R-squared: 0.1364
## F-statistic: 568.7 on 2 and 7188 DF, p-value: < 2.2e-16# Eşitlik 2: X + M → M (Finlandiya)
med_eq2_FIN <- lm(BELONG ~ FEELSAFE + RELATST,
data = df,
subset = CNT == "FIN")
summary(med_eq2_FIN)##
## Call:
## lm(formula = BELONG ~ FEELSAFE + RELATST, data = df, subset = CNT ==
## "FIN")
##
## Residuals:
## Min 1Q Median 3Q Max
## -4.1677 -0.5776 -0.0780 0.4051 4.1371
##
## Coefficients:
## Estimate Std. Error t value Pr(>|t|)
## (Intercept) -0.02446 0.01018 -2.404 0.0162 *
## FEELSAFE 0.35800 0.01017 35.211 <2e-16 ***
## RELATST 0.21971 0.01016 21.615 <2e-16 ***
## ---
## Signif. codes: 0 '***' 0.001 '**' 0.01 '*' 0.05 '.' 0.1 ' ' 1
##
## Residual standard error: 0.9259 on 9631 degrees of freedom
## (605 observations deleted due to missingness)
## Multiple R-squared: 0.1806, Adjusted R-squared: 0.1804
## F-statistic: 1061 on 2 and 9631 DF, p-value: < 2.2e-16Araştırmanın ikinci alt problemi kapsamında, “Güvende hissetme (FEELSAFE) ve öğretmen–öğrenci ilişkisi (RELATST), Türkiye ve Finlandiya’da öğrencilerin okula aidiyet (BELONG) düzeylerini birlikte anlamlı biçimde yordamakta mıdır?” sorusuna yanıt aranmıştır. Türkiye örnekleminde kurulan çoklu regresyon modeli, hem güvende hissetme (β = 0.302, p < .001) hem de öğretmen–öğrenci ilişkisi (β = 0.118, p < .001) değişkenlerinin okula aidiyeti anlamlı ve pozitif yönde yordadığını göstermektedir. Model varyansın yaklaşık %13.6’sını açıklamakta olup (R² = .1366), aidiyetin hem duygusal güvenlik algısıyla hem de öğretmenle kurulan ilişkinin niteliğiyle yakından bağlantılı olduğunu ortaya koymaktadır.
Finlandiya örnekleminde de benzer bir biçimde, güvende hissetme (β = 0.358, p < .001) ve öğretmen–öğrenci ilişkisi (β = 0.220, p < .001) okula aidiyeti anlamlı ve pozitif yönde yordamaktadır. Türkiye’ye kıyasla her iki yordayıcı değişkenin etki büyüklüğü daha yüksek olup, model varyansı daha fazla açıklamaktadır (R² = .1806). Bu bulgu, Finlandiya’da öğrencilerin okula kendilerini ait hissetmelerinin hem okulda güvenli bir ortam algısına hem de öğretmenle ilişkilerin kalitesine daha duyarlı olduğunu göstermektedir.
Her iki ülke bulgusu birlikte değerlendirildiğinde, duygusal güvenlik ve sosyal ilişkilerin okul aidiyetinin güçlü belirleyicileri olduğu görülmekte; ancak bu ilişkinin Finlandiya’da daha güçlü olduğu anlaşılmaktadır.
Üçüncü Alt Probleme İlişkin Bulgu ve Yorumlar
mod_Y_TR <- lm(BELONG ~ FEELSAFE + RELATST + FEELSAFE:ESCS + RELATST:ESCS + ESCS
,
data = df,
subset = CNT == "TUR")
summary(mod_Y_TR)##
## Call:
## lm(formula = BELONG ~ FEELSAFE + RELATST + FEELSAFE:ESCS + RELATST:ESCS +
## ESCS, data = df, subset = CNT == "TUR")
##
## Residuals:
## Min 1Q Median 3Q Max
## -3.9507 -0.5061 -0.0287 0.4249 3.8214
##
## Coefficients:
## Estimate Std. Error t value Pr(>|t|)
## (Intercept) -0.083530 0.016293 -5.127 3.03e-07 ***
## FEELSAFE 0.335817 0.015096 22.246 < 2e-16 ***
## RELATST 0.131603 0.013942 9.439 < 2e-16 ***
## ESCS 0.062357 0.009872 6.316 2.84e-10 ***
## FEELSAFE:ESCS 0.031052 0.008984 3.456 0.000551 ***
## RELATST:ESCS 0.012331 0.008254 1.494 0.135242
## ---
## Signif. codes: 0 '***' 0.001 '**' 0.01 '*' 0.05 '.' 0.1 ' ' 1
##
## Residual standard error: 0.899 on 7185 degrees of freedom
## (59 observations deleted due to missingness)
## Multiple R-squared: 0.1418, Adjusted R-squared: 0.1412
## F-statistic: 237.4 on 5 and 7185 DF, p-value: < 2.2e-16mod_Y_FIN <- lm(BELONG ~ FEELSAFE + RELATST + FEELSAFE:ESCS + RELATST:ESCS + ESCS
,
data = df,
subset = CNT == "FIN")
summary(mod_Y_FIN)##
## Call:
## lm(formula = BELONG ~ FEELSAFE + RELATST + FEELSAFE:ESCS + RELATST:ESCS +
## ESCS, data = df, subset = CNT == "FIN")
##
## Residuals:
## Min 1Q Median 3Q Max
## -4.0833 -0.5792 -0.0803 0.4103 4.1300
##
## Coefficients:
## Estimate Std. Error t value Pr(>|t|)
## (Intercept) -0.038372 0.010440 -3.676 0.000239 ***
## FEELSAFE 0.348194 0.010349 33.646 < 2e-16 ***
## RELATST 0.216318 0.010452 20.695 < 2e-16 ***
## ESCS 0.053740 0.011844 4.537 5.77e-06 ***
## FEELSAFE:ESCS 0.038799 0.011538 3.363 0.000775 ***
## RELATST:ESCS 0.001599 0.011688 0.137 0.891195
## ---
## Signif. codes: 0 '***' 0.001 '**' 0.01 '*' 0.05 '.' 0.1 ' ' 1
##
## Residual standard error: 0.9239 on 9577 degrees of freedom
## (656 observations deleted due to missingness)
## Multiple R-squared: 0.1837, Adjusted R-squared: 0.1832
## F-statistic: 430.9 on 5 and 9577 DF, p-value: < 2.2e-16Üçüncü alt problem kapsamında, öğrencilerin okula aidiyet düzeyinin (BELONG), güvende hissetme (FEELSAFE) ve öğretmen–öğrenci ilişkisi (RELATST) tarafından nasıl yordandığı ve bu ilişkilerin sosyoekonomik düzey (ESCS) tarafından değişip değişmediği incelenmiştir. Türkiye örnekleminde kurulan etkileşimli regresyon modeli, FEELSAFE (β = 0.336, p < .001), RELATST (β = 0.132, p < .001) ve ESCS’nin (β = 0.062, p < .001) okula aidiyeti anlamlı biçimde yordadığını göstermiştir. Buna ek olarak FEELSAFE × ESCS etkileşim terimi anlamlı bulunmuş (β = 0.031, p < .001), bu da güvende hissetmenin aidiyet üzerindeki etkisinin sosyoekonomik düzeye göre değiştiğini göstermektedir. Diğer bir ifadeyle, sosyoekonomik düzey yükseldikçe güvende hissetmenin aidiyeti artırıcı etkisi güçlenmektedir. RELATST × ESCS etkileşimi ise anlamlı bulunmamış (p = .135), bu nedenle öğretmen–öğrenci ilişkisinin aidiyet üzerindeki etkisi sosyoekonomik düzeye göre değişmemektedir.
Finlandiya örnekleminde de benzer bir eğilim gözlenmiştir. FEELSAFE (β = 0.348, p < .001), RELATST (β = 0.216, p < .001) ve ESCS (β = 0.054, p < .001) aidiyetin anlamlı yordayıcılarıdır. FEELSAFE × ESCS etkileşimi Türkiye’ye benzer şekilde anlamlıdır (β = 0.039, p < .001), bu da sosyoekonomik düzeyi yüksek öğrencilerde güvenlik algısının aidiyeti daha güçlü şekilde artırdığını göstermektedir. RELATST × ESCS etkileşiminin anlamlı olmaması (p = .891) öğretmen–öğrenci ilişkisi etkisinin sosyoekonomik düzeyden bağımsız olduğunu göstermektedir. Her iki ülkede de ESCS’nin moderasyon etkisi yalnızca FEELSAFE üzerinde gözlenmiş, RELATST üzerinde gözlenmemiştir; ancak Finlandiya’da güvende hissetme ile aidiyet arasındaki koşullu etkinin Türkiye’ye kıyasla biraz daha güçlü olduğu görülmektedir.
Tartışma
Bu araştırmada Türkiye ve Finlandiya örneklemlerinde öğrencilerin okula aidiyetini yordayan faktörler incelenmiş ve modelde yer alan tüm değişkenlerin anlamlı katkılar sunduğu görülmüştür. Güvende hissetme ve öğretmen–öğrenci ilişkisi değişkenleri her iki ülkede de aidiyeti güçlü biçimde yordarken, sosyo-ekonomik düzeyin katkısı daha sınırlı ancak istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. Bu bulgu, aidiyetin daha çok okul iklimi ve ilişkisel deneyimler aracılığıyla şekillendiğine, yapısal eşitsizliklerin ise ikincil düzeyde etkili olduğuna işaret etmektedir. Ülkeler arası karşılaştırmalar, etkilerin yönünün aynı ancak büyüklüklerinin farklı olduğunu göstermekte; özellikle Finlandiya’da hem güvenlik algısının hem de öğretmen–öğrenci ilişkilerinin aidiyetle daha güçlü ilişkilendiği görülmektedir. Bu durum, daha olumlu okul iklimi göstergelerine sahip eğitim sistemlerinde psikososyal değişkenlerin öğrencilerin duygusal bağlılığını daha belirgin biçimde desteklediğini düşündürmektedir. Bununla birlikte, çalışma yalnızca doğrusal modellerle sınırlıdır ve nedensel çıkarım yapmaya olanak tanımamaktadır.