Epidemie

Wydział Nauk Społecznych, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski

Wprowadzenie do epidemiologii

Czym jest epidemiologia?

Epidemiologia to nauka zajmująca się badaniem rozprzestrzeniania się chorób w populacji. Analizuje ona wzorce występowania, czynniki ryzyka, przyczyny i skutki zdrowotne związane z różnymi chorobami. Epidemiologia odgrywa kluczową rolę w zdrowiu publicznym, dostarczając danych do podejmowania decyzji dotyczących zapobiegania i kontrolowania chorób.

Historia rozwoju epidemiologii

Epidemiologia ma swoje korzenie już w starożytności, ale jej rozwój znacząco przyspieszył w XIX wieku. Przełomem było badanie Johna Snowa, który w 1854 roku powiązał epidemię cholery w Londynie z zanieczyszczoną wodą z określonego źródła. Ten przypadek jest często uznawany za początek nowoczesnej epidemiologii. Od tego czasu, epidemiologia rozwijała się, wprowadzając bardziej zaawansowane metody statystyczne oraz technologie umożliwiające analizę dużych zbiorów danych.

Kluczowe wydarzenia w rozwoju epidemiologii:

• Hipokrates (ok. 400 p.n.e.) – pierwszy próbował wyjaśnić choroby w oparciu o czynniki środowiskowe, a nie o zabobony.
• John Snow (1854) – odkrycie związku między cholera a zanieczyszczonym źródłem wody.
• Zróżnicowanie metod badawczych w XX wieku – wprowadzenie badań klinicznych, badań kohortowych i metod statystycznych.

Podstawowe terminy w epidemiologii

• Chorobowość (prewalencja) – liczba osób chorujących w danej populacji na dany moment.
• Zachorowalność (incydencja) – liczba nowych przypadków choroby w określonym czasie.
• Ryzyko względne (relative risk) – porównanie ryzyka wystąpienia choroby w grupie narażonej na określony czynnik w porównaniu do grupy nienarażonej.
• Wskaźnik umieralności – liczba zgonów w danej populacji w określonym czasie.
• Endemia – stała obecność choroby w określonej populacji lub regionie.
• Epidemia – wystąpienie choroby w liczbie większej, niż oczekiwano, w danym miejscu i czasie.
• Pandemia – epidemia, która rozprzestrzenia się na wiele krajów lub kontynentów.

Proces w przypadku stanu wystąpienia epidemii i pandemii

W przypadku wystąpienia epidemii lub pandemii, władze zdrowotne podejmują szereg kroków, aby zidentyfikować źródło choroby, kontrolować jej rozprzestrzenianie się i leczyć zainfekowane osoby. Oto ogólne etapy:

1. Wczesna identyfikacja: Wykrycie i monitorowanie pierwszych przypadków choroby.
2. Izolacja i kwarantanna: Izolowanie zakażonych osób i nakładanie kwarantanny na potencjalnie narażone grupy.
3. Śledzenie kontaktów: Identyfikacja i monitorowanie osób, które miały kontakt z chorymi.
4. Interwencje zdrowotne: Wdrożenie leczenia, dystrybucja szczepionek, jeżeli dostępne.
5. Komunikacja: Informowanie społeczeństwa o zagrożeniu, środkach ostrożności i krokach do podjęcia.
6. Ocena i analiza: Analiza skuteczności działań i dalsze modyfikowanie strategii zarządzania epidemią.

Przykłady epidemii w Polsce i na świecie

Epidemie w Polsce

• Grypa (1918-1919) – Polska została dotknięta pandemią grypy hiszpanki, która była jedną z najgroźniejszych pandemii w historii.
• Dur brzuszny (XX wiek) – liczne ogniska tej choroby bakteryjnej wśród populacji polskiej przed i po II wojnie światowej.
• COVID-19 (2020-2022) – najnowsza pandemia, która miała ogromny wpływ na zdrowie publiczne i życie społeczne w Polsce.

Epidemie na świecie

1. Dżuma (Czarna śmierć)

• Patogen: Bakteria Yersinia pestis.
• Liczba osób zakażonych: W XIV wieku podczas pandemii czarnej śmierci zakażonych mogło być nawet 75-200 milionów osób.
• Liczba zgonów: Szacuje się, że dżuma zabiła od 30% do 60% populacji Europy, czyli 50-70 milionów ludzi.
• Wskaźnik chorobowości: Choroba o wysokiej prewalencji podczas epidemii, szczególnie w obszarach miejskich.
• Wskaźnik umieralności: Niezwykle wysoki wskaźnik umieralności, sięgający nawet 60-90% w nieleczonych przypadkach.
• Miejsce występowania: Europa, Azja, Afryka (XIV wiek).

2. Cholera (XIX wiek)

• Patogen: Bakteria Vibrio cholerae.
• Liczba osób zakażonych: Podczas pandemii cholery w XIX wieku w Europie zakażonych zostały miliony osób.
• Liczba zgonów: W XIX wieku w Europie na cholerę zmarło kilkaset tysięcy osób; na świecie mogło to być kilka milionów.
• Wskaźnik chorobowości: W krajach rozwijających się, gdzie woda pitna była zanieczyszczona, cholera była powszechną chorobą endemiczno-epidemiczną.
• Wskaźnik umieralności: Bez odpowiedniego leczenia wskaźnik śmiertelności mógł sięgać 50%, jednak z leczeniem (nawadnianie) spadał do poniżej 1%.
• Miejsce występowania: Indie, Europa, Ameryka Północna i Południowa.

3. Ebola (2014-2016)

• Patogen: Wirus Ebola (Zaire ebolavirus).
• Liczba osób zakażonych: W trakcie epidemii w Zachodniej Afryce (2014-2016) zakażonych zostało około 28 616 osób.
• Liczba zgonów: Szacuje się, że w wyniku tej epidemii zmarło 11 310 osób.
• Wskaźnik chorobowości: W niektórych regionach wskaźnik zachorowalności był wysoki, z powodu bliskich kontaktów między mieszkańcami i braku odpowiednich środków ochrony.
• Wskaźnik umieralności: Wirus Ebola charakteryzował się bardzo wysokim wskaźnikiem śmiertelności wynoszącym od 50% do 90%, w zależności od szczepu i dostępności leczenia.
• Miejsce występowania: Liberia, Sierra Leone, Gwinea.

Przykład na podstawie tabeli czteropolowej

Tabela czteropolowa (ang. contingency table) służy do analizy związków między dwiema zmiennymi kategorycznymi, np. narażenie na czynnik ryzyka i wystąpienie choroby. Oto przykład dla epidemii cholery w XIX wieku:

	Chorzy na cholerę	Zdrowi	Razem
Narażeni (zanieczyszczona woda)	100	50	150
Nienarażeni (czysta woda)	20	80	100
Razem	120	130	250

Z powyższej tabeli można wyliczyć wskaźnik ryzyka względnego (Relative Risk - RR) dla osób narażonych na zanieczyszczoną wodę:

[ RR = = = 3.33 ]

Wynik ten oznacza, że osoby narażone na zanieczyszczoną wodę miały ponad trzykrotnie większe ryzyko zachorowania na cholerę w porównaniu do osób nienarażonych.