Ejercicio SEM

Un grupo de investigadores se ha centrado en estudiar el bienestar psicológico de los los pacientes con cáncer. Creen que el optimismo hacia el curso de su enfermedad es un factor que puede impactar en la satisfacción con la vida y la feliciddad de los supervivientes. Aunque plantean que el optimismo se puede ver influenciado por ciertos rasgos de personalidad.

Analizando el problema

Variables de interés: Rasgos de personalidad, Optimismo, frente a la recuperación del tratamiento hacia el cáncer, satisfacción con la vida y la felicidad.

Medición

¿Confiable? y ¿válida? ¿qué instrumentos se emplearon?

#cargando paquetes y base de datos 
library(haven)
library(lavaan)
## This is lavaan 0.6-14
## lavaan is FREE software! Please report any bugs.
library(semPlot)

Dsem <- read_sav("C:/Users/Admin/Downloads/Banco_MEE.sav")
Dsem <- zap_labels(Dsem)

Verificando los datos

Se realiza una matriz de correlación con todas las variables (es dificil conocer en dónde puede estar los problemas)

round(cor(Dsem),2)  
##         Sexo Idade LOTR1 LOTR2 LOTR3 LOTR4 LOTR5 LOTR6 Crise1 Crise2 Crise3
## Sexo    1.00  0.03  0.02 -0.10  0.06  0.00  0.02  0.02  -0.06  -0.01   0.01
## Idade   0.03  1.00  0.19 -0.20  0.25 -0.18 -0.16  0.18  -0.20  -0.21  -0.23
## LOTR1   0.02  0.19  1.00 -0.41  0.62 -0.49 -0.33  0.45  -0.33  -0.43  -0.44
## LOTR2  -0.10 -0.20 -0.41  1.00 -0.43  0.57  0.45 -0.45   0.34   0.45   0.41
## LOTR3   0.06  0.25  0.62 -0.43  1.00 -0.57 -0.41  0.49  -0.41  -0.49  -0.48
## LOTR4   0.00 -0.18 -0.49  0.57 -0.57  1.00  0.60 -0.53   0.40   0.52   0.52
## LOTR5   0.02 -0.16 -0.33  0.45 -0.41  0.60  1.00 -0.52   0.31   0.46   0.41
## LOTR6   0.02  0.18  0.45 -0.45  0.49 -0.53 -0.52  1.00  -0.33  -0.44  -0.44
## Crise1 -0.06 -0.20 -0.33  0.34 -0.41  0.40  0.31 -0.33   1.00   0.71   0.74
## Crise2 -0.01 -0.21 -0.43  0.45 -0.49  0.52  0.46 -0.44   0.71   1.00   0.88
## Crise3  0.01 -0.23 -0.44  0.41 -0.48  0.52  0.41 -0.44   0.74   0.88   1.00
## Crise4 -0.01 -0.19 -0.40  0.42 -0.43  0.47  0.40 -0.41   0.64   0.79   0.84
## Crise5 -0.03 -0.19 -0.38  0.39 -0.41  0.43  0.38 -0.44   0.53   0.65   0.71
## SHS1   -0.03  0.18  0.45 -0.41  0.52 -0.47 -0.41  0.42  -0.46  -0.63  -0.63
## SHS2   -0.02  0.22  0.46 -0.43  0.52 -0.48 -0.40  0.42  -0.40  -0.55  -0.55
## SHS3   -0.06  0.20  0.52 -0.39  0.53 -0.47 -0.38  0.41  -0.43  -0.51  -0.52
## SHS4    0.07 -0.19 -0.39  0.34 -0.45  0.42  0.39 -0.37   0.42   0.54   0.53
## SWLS1  -0.06  0.24  0.40 -0.43  0.49 -0.47 -0.37  0.41  -0.44  -0.55  -0.55
## SWLS2   0.00  0.13  0.25 -0.31  0.30 -0.32 -0.21  0.27  -0.21  -0.31  -0.31
## SWLS3  -0.02  0.22  0.38 -0.42  0.44 -0.44 -0.36  0.42  -0.49  -0.59  -0.58
## SWLS4  -0.09  0.13  0.38 -0.34  0.41 -0.42 -0.35  0.38  -0.43  -0.52  -0.51
## SWLS5  -0.03  0.10  0.29 -0.28  0.35 -0.39 -0.33  0.33  -0.37  -0.44  -0.43
## MHI51   0.15  0.20  0.29 -0.37  0.38 -0.34 -0.26  0.29  -0.32  -0.41  -0.37
## MHI52   0.09  0.21  0.37 -0.40  0.46 -0.45 -0.36  0.39  -0.50  -0.62  -0.60
## MHI53  -0.15 -0.12 -0.34  0.37 -0.37  0.32  0.25 -0.29   0.33   0.37   0.36
## MHI54   0.03  0.22  0.39 -0.39  0.47 -0.46 -0.37  0.37  -0.49  -0.58  -0.57
## MHI55  -0.01 -0.14 -0.44  0.46 -0.50  0.47  0.42 -0.40   0.52   0.62   0.60
## MRP1   -0.09  0.21  0.25 -0.18  0.24 -0.24 -0.19  0.23  -0.20  -0.31  -0.31
## MRP2   -0.08  0.12  0.22 -0.18  0.17 -0.16 -0.20  0.21  -0.08  -0.19  -0.15
## MRP3   -0.15  0.09  0.18 -0.09  0.22 -0.17 -0.08  0.17  -0.22  -0.24  -0.23
## MRP4   -0.06 -0.25 -0.55  0.46 -0.61  0.57  0.50 -0.46   0.43   0.54   0.50
## MRP5    0.06  0.17  0.24 -0.12  0.21 -0.17 -0.15  0.16  -0.15  -0.14  -0.15
## MRP6    0.06 -0.11 -0.13  0.09 -0.18  0.17  0.15 -0.12   0.09   0.20   0.20
## MRP7    0.01  0.00  0.16 -0.11  0.13 -0.12 -0.11  0.13  -0.03  -0.08  -0.05
## MRP8   -0.12  0.06  0.22 -0.13  0.24 -0.22 -0.14  0.22  -0.24  -0.25  -0.25
## MRP9   -0.04 -0.24 -0.42  0.38 -0.48  0.51  0.44 -0.42   0.49   0.61   0.58
## MRP10   0.01  0.07  0.07  0.03  0.07  0.00 -0.07  0.04  -0.01   0.00  -0.02
## MRP11   0.00 -0.11 -0.20  0.17 -0.23  0.26  0.19 -0.14   0.19   0.26   0.25
## MRP12  -0.06  0.13  0.17 -0.19  0.16 -0.19 -0.18  0.20  -0.07  -0.19  -0.15
## MRP13  -0.16  0.15  0.09 -0.08  0.10 -0.15 -0.06  0.11  -0.20  -0.19  -0.15
## MRP14  -0.17 -0.33 -0.38  0.35 -0.46  0.39  0.37 -0.31   0.45   0.49   0.48
## MRP15   0.23 -0.04  0.06 -0.04  0.04 -0.01 -0.05  0.01   0.01   0.00   0.01
## MRP16   0.05  0.32  0.28 -0.23  0.31 -0.25 -0.22  0.21  -0.18  -0.26  -0.25
## MRP17  -0.03  0.04  0.17 -0.09  0.13 -0.11 -0.07  0.14  -0.05  -0.10  -0.11
## MRP18  -0.01  0.16  0.14 -0.11  0.18 -0.18 -0.12  0.14  -0.20  -0.22  -0.19
## MRP19  -0.20 -0.23 -0.21  0.28 -0.27  0.24  0.24 -0.17   0.23   0.28   0.24
## MRP20   0.03 -0.10  0.16 -0.06  0.13 -0.07 -0.04  0.09  -0.02  -0.02  -0.04
## MRP21  -0.04 -0.16 -0.21  0.18 -0.24  0.27  0.26 -0.20   0.19   0.27   0.25
## MRP22   0.02  0.01  0.12 -0.15  0.11 -0.07  0.02  0.05  -0.06  -0.04  -0.04
## MRP23  -0.05  0.08  0.15 -0.10  0.12 -0.12 -0.11  0.16  -0.14  -0.14  -0.16
## MRP24  -0.05 -0.22 -0.30  0.31 -0.31  0.28  0.29 -0.33   0.28   0.37   0.32
## MRP25   0.05  0.03  0.24 -0.15  0.24 -0.21 -0.11  0.17  -0.16  -0.18  -0.22
##        Crise4 Crise5  SHS1  SHS2  SHS3  SHS4 SWLS1 SWLS2 SWLS3 SWLS4 SWLS5
## Sexo    -0.01  -0.03 -0.03 -0.02 -0.06  0.07 -0.06  0.00 -0.02 -0.09 -0.03
## Idade   -0.19  -0.19  0.18  0.22  0.20 -0.19  0.24  0.13  0.22  0.13  0.10
## LOTR1   -0.40  -0.38  0.45  0.46  0.52 -0.39  0.40  0.25  0.38  0.38  0.29
## LOTR2    0.42   0.39 -0.41 -0.43 -0.39  0.34 -0.43 -0.31 -0.42 -0.34 -0.28
## LOTR3   -0.43  -0.41  0.52  0.52  0.53 -0.45  0.49  0.30  0.44  0.41  0.35
## LOTR4    0.47   0.43 -0.47 -0.48 -0.47  0.42 -0.47 -0.32 -0.44 -0.42 -0.39
## LOTR5    0.40   0.38 -0.41 -0.40 -0.38  0.39 -0.37 -0.21 -0.36 -0.35 -0.33
## LOTR6   -0.41  -0.44  0.42  0.42  0.41 -0.37  0.41  0.27  0.42  0.38  0.33
## Crise1   0.64   0.53 -0.46 -0.40 -0.43  0.42 -0.44 -0.21 -0.49 -0.43 -0.37
## Crise2   0.79   0.65 -0.63 -0.55 -0.51  0.54 -0.55 -0.31 -0.59 -0.52 -0.44
## Crise3   0.84   0.71 -0.63 -0.55 -0.52  0.53 -0.55 -0.31 -0.58 -0.51 -0.43
## Crise4   1.00   0.80 -0.57 -0.51 -0.45  0.49 -0.51 -0.31 -0.52 -0.48 -0.38
## Crise5   0.80   1.00 -0.53 -0.46 -0.43  0.45 -0.43 -0.29 -0.46 -0.41 -0.31
## SHS1    -0.57  -0.53  1.00  0.68  0.61 -0.55  0.59  0.41  0.63  0.55  0.45
## SHS2    -0.51  -0.46  0.68  1.00  0.64 -0.52  0.52  0.36  0.55  0.46  0.43
## SHS3    -0.45  -0.43  0.61  0.64  1.00 -0.53  0.51  0.33  0.52  0.42  0.39
## SHS4     0.49   0.45 -0.55 -0.52 -0.53  1.00 -0.40 -0.24 -0.44 -0.37 -0.35
## SWLS1   -0.51  -0.43  0.59  0.52  0.51 -0.40  1.00  0.51  0.72  0.63  0.56
## SWLS2   -0.31  -0.29  0.41  0.36  0.33 -0.24  0.51  1.00  0.62  0.47  0.42
## SWLS3   -0.52  -0.46  0.63  0.55  0.52 -0.44  0.72  0.62  1.00  0.68  0.57
## SWLS4   -0.48  -0.41  0.55  0.46  0.42 -0.37  0.63  0.47  0.68  1.00  0.57
## SWLS5   -0.38  -0.31  0.45  0.43  0.39 -0.35  0.56  0.42  0.57  0.57  1.00
## MHI51   -0.35  -0.29  0.36  0.32  0.38 -0.31  0.32  0.22  0.38  0.24  0.23
## MHI52   -0.55  -0.50  0.61  0.53  0.49 -0.46  0.50  0.31  0.55  0.46  0.37
## MHI53    0.35   0.31 -0.39 -0.37 -0.42  0.28 -0.33 -0.27 -0.39 -0.27 -0.26
## MHI54   -0.52  -0.43  0.58  0.52  0.52 -0.46  0.51  0.28  0.55  0.45  0.40
## MHI55    0.55   0.48 -0.68 -0.62 -0.61  0.51 -0.59 -0.39 -0.63 -0.54 -0.53
## MRP1    -0.27  -0.26  0.26  0.33  0.32 -0.26  0.24  0.12  0.22  0.26  0.21
## MRP2    -0.16  -0.15  0.25  0.29  0.30 -0.22  0.16  0.12  0.17  0.15  0.18
## MRP3    -0.22  -0.18  0.21  0.21  0.22 -0.15  0.30  0.09  0.24  0.28  0.19
## MRP4     0.48   0.44 -0.53 -0.45 -0.55  0.46 -0.45 -0.24 -0.42 -0.40 -0.33
## MRP5    -0.14  -0.13  0.12  0.17  0.23 -0.14  0.15  0.04  0.07  0.08  0.10
## MRP6     0.16   0.17 -0.20 -0.23 -0.20  0.22 -0.13 -0.06 -0.13 -0.16 -0.15
## MRP7    -0.07  -0.08  0.11  0.14  0.15 -0.05  0.07  0.11  0.05  0.05  0.11
## MRP8    -0.24  -0.19  0.19  0.19  0.19 -0.14  0.34  0.07  0.25  0.31  0.24
## MRP9     0.53   0.51 -0.58 -0.53 -0.52  0.51 -0.44 -0.27 -0.48 -0.40 -0.35
## MRP10   -0.02   0.01  0.03  0.06  0.09 -0.04 -0.01 -0.04 -0.03 -0.02  0.07
## MRP11    0.22   0.18 -0.22 -0.27 -0.24  0.18 -0.21 -0.12 -0.19 -0.21 -0.14
## MRP12   -0.14  -0.14  0.22  0.27  0.25 -0.23  0.11  0.12  0.15  0.13  0.12
## MRP13   -0.14  -0.11  0.12  0.13  0.06 -0.06  0.20  0.08  0.19  0.29  0.19
## MRP14    0.42   0.34 -0.38 -0.39 -0.41  0.33 -0.41 -0.20 -0.36 -0.29 -0.27
## MRP15    0.00  -0.01 -0.01  0.05  0.03  0.03 -0.04  0.07 -0.03 -0.01  0.01
## MRP16   -0.24  -0.23  0.26  0.34  0.30 -0.22  0.28  0.15  0.23  0.21  0.16
## MRP17   -0.13  -0.16  0.18  0.21  0.22 -0.12  0.08  0.11  0.10  0.07  0.08
## MRP18   -0.17  -0.15  0.16  0.14  0.11 -0.05  0.21  0.13  0.17  0.19  0.17
## MRP19    0.22   0.18 -0.26 -0.18 -0.27  0.24 -0.24 -0.13 -0.23 -0.16 -0.12
## MRP20   -0.03  -0.06  0.10  0.11  0.18 -0.07  0.05  0.02  0.06  0.10  0.06
## MRP21    0.24   0.20 -0.23 -0.25 -0.27  0.25 -0.21 -0.11 -0.20 -0.19 -0.18
## MRP22   -0.07  -0.08  0.10  0.16  0.18 -0.02  0.11  0.15  0.08  0.09  0.11
## MRP23   -0.12  -0.14  0.13  0.16  0.17 -0.07  0.13  0.10  0.11  0.09  0.16
## MRP24    0.30   0.26 -0.35 -0.29 -0.35  0.32 -0.30 -0.22 -0.35 -0.25 -0.24
## MRP25   -0.21  -0.19  0.15  0.21  0.22 -0.09  0.20  0.08  0.15  0.22  0.18
##        MHI51 MHI52 MHI53 MHI54 MHI55  MRP1  MRP2  MRP3  MRP4  MRP5  MRP6  MRP7
## Sexo    0.15  0.09 -0.15  0.03 -0.01 -0.09 -0.08 -0.15 -0.06  0.06  0.06  0.01
## Idade   0.20  0.21 -0.12  0.22 -0.14  0.21  0.12  0.09 -0.25  0.17 -0.11  0.00
## LOTR1   0.29  0.37 -0.34  0.39 -0.44  0.25  0.22  0.18 -0.55  0.24 -0.13  0.16
## LOTR2  -0.37 -0.40  0.37 -0.39  0.46 -0.18 -0.18 -0.09  0.46 -0.12  0.09 -0.11
## LOTR3   0.38  0.46 -0.37  0.47 -0.50  0.24  0.17  0.22 -0.61  0.21 -0.18  0.13
## LOTR4  -0.34 -0.45  0.32 -0.46  0.47 -0.24 -0.16 -0.17  0.57 -0.17  0.17 -0.12
## LOTR5  -0.26 -0.36  0.25 -0.37  0.42 -0.19 -0.20 -0.08  0.50 -0.15  0.15 -0.11
## LOTR6   0.29  0.39 -0.29  0.37 -0.40  0.23  0.21  0.17 -0.46  0.16 -0.12  0.13
## Crise1 -0.32 -0.50  0.33 -0.49  0.52 -0.20 -0.08 -0.22  0.43 -0.15  0.09 -0.03
## Crise2 -0.41 -0.62  0.37 -0.58  0.62 -0.31 -0.19 -0.24  0.54 -0.14  0.20 -0.08
## Crise3 -0.37 -0.60  0.36 -0.57  0.60 -0.31 -0.15 -0.23  0.50 -0.15  0.20 -0.05
## Crise4 -0.35 -0.55  0.35 -0.52  0.55 -0.27 -0.16 -0.22  0.48 -0.14  0.16 -0.07
## Crise5 -0.29 -0.50  0.31 -0.43  0.48 -0.26 -0.15 -0.18  0.44 -0.13  0.17 -0.08
## SHS1    0.36  0.61 -0.39  0.58 -0.68  0.26  0.25  0.21 -0.53  0.12 -0.20  0.11
## SHS2    0.32  0.53 -0.37  0.52 -0.62  0.33  0.29  0.21 -0.45  0.17 -0.23  0.14
## SHS3    0.38  0.49 -0.42  0.52 -0.61  0.32  0.30  0.22 -0.55  0.23 -0.20  0.15
## SHS4   -0.31 -0.46  0.28 -0.46  0.51 -0.26 -0.22 -0.15  0.46 -0.14  0.22 -0.05
## SWLS1   0.32  0.50 -0.33  0.51 -0.59  0.24  0.16  0.30 -0.45  0.15 -0.13  0.07
## SWLS2   0.22  0.31 -0.27  0.28 -0.39  0.12  0.12  0.09 -0.24  0.04 -0.06  0.11
## SWLS3   0.38  0.55 -0.39  0.55 -0.63  0.22  0.17  0.24 -0.42  0.07 -0.13  0.05
## SWLS4   0.24  0.46 -0.27  0.45 -0.54  0.26  0.15  0.28 -0.40  0.08 -0.16  0.05
## SWLS5   0.23  0.37 -0.26  0.40 -0.53  0.21  0.18  0.19 -0.33  0.10 -0.15  0.11
## MHI51   1.00  0.48 -0.55  0.46 -0.43  0.11  0.16  0.06 -0.40  0.06  0.01  0.14
## MHI52   0.48  1.00 -0.39  0.71 -0.62  0.20  0.14  0.19 -0.47  0.07 -0.15  0.06
## MHI53  -0.55 -0.39  1.00 -0.40  0.53 -0.06 -0.17 -0.07  0.36 -0.10 -0.06 -0.15
## MHI54   0.46  0.71 -0.40  1.00 -0.66  0.22  0.17  0.20 -0.46  0.10 -0.14  0.08
## MHI55  -0.43 -0.62  0.53 -0.66  1.00 -0.27 -0.25 -0.24  0.49 -0.17  0.17 -0.16
## MRP1    0.11  0.20 -0.06  0.22 -0.27  1.00  0.28  0.18 -0.17  0.25 -0.56  0.05
## MRP2    0.16  0.14 -0.17  0.17 -0.25  0.28  1.00  0.22 -0.21  0.16 -0.09  0.49
## MRP3    0.06  0.19 -0.07  0.20 -0.24  0.18  0.22  1.00 -0.17  0.11 -0.04  0.12
## MRP4   -0.40 -0.47  0.36 -0.46  0.49 -0.17 -0.21 -0.17  1.00 -0.14  0.14 -0.18
## MRP5    0.06  0.07 -0.10  0.10 -0.17  0.25  0.16  0.11 -0.14  1.00 -0.12  0.12
## MRP6    0.01 -0.15 -0.06 -0.14  0.17 -0.56 -0.09 -0.04  0.14 -0.12  1.00  0.09
## MRP7    0.14  0.06 -0.15  0.08 -0.16  0.05  0.49  0.12 -0.18  0.12  0.09  1.00
## MRP8    0.05  0.20 -0.01  0.25 -0.20  0.13  0.14  0.64 -0.20  0.09 -0.04  0.16
## MRP9   -0.36 -0.64  0.32 -0.59  0.56 -0.21 -0.14 -0.21  0.59 -0.07  0.21 -0.04
## MRP10   0.07  0.02 -0.11 -0.01 -0.09  0.11  0.19 -0.03 -0.04  0.49 -0.05  0.15
## MRP11  -0.11 -0.16  0.09 -0.21  0.23 -0.52 -0.11 -0.06  0.21 -0.09  0.61  0.07
## MRP12   0.12  0.16 -0.08  0.17 -0.24  0.36  0.47  0.09 -0.18  0.14 -0.16  0.38
## MRP13   0.00  0.13 -0.02  0.17 -0.14  0.04  0.05  0.41 -0.10  0.03  0.03  0.12
## MRP14  -0.40 -0.41  0.32 -0.46  0.39 -0.18 -0.05 -0.13  0.51 -0.18  0.17  0.01
## MRP15   0.03 -0.03 -0.11 -0.04  0.00  0.05 -0.01 -0.09  0.05  0.24  0.00  0.08
## MRP16   0.18  0.18 -0.17  0.24 -0.25  0.50  0.14  0.12 -0.22  0.17 -0.31  0.06
## MRP17   0.12  0.07 -0.17  0.10 -0.19  0.12  0.43  0.18 -0.16  0.15 -0.03  0.44
## MRP18   0.16  0.13 -0.11  0.19 -0.17  0.04  0.11  0.37 -0.17  0.03  0.07  0.12
## MRP19  -0.49 -0.31  0.36 -0.29  0.26 -0.02  0.04  0.05  0.35 -0.07  0.00  0.01
## MRP20   0.05  0.02 -0.04  0.07 -0.07  0.11  0.04  0.00 -0.12  0.18 -0.12  0.06
## MRP21  -0.12 -0.21  0.09 -0.29  0.23 -0.41 -0.12 -0.07  0.26 -0.11  0.49  0.01
## MRP22   0.12  0.02 -0.16  0.06 -0.14  0.07  0.31  0.12 -0.09  0.15  0.08  0.34
## MRP23   0.08  0.08 -0.14  0.16 -0.15  0.02  0.20  0.26 -0.15  0.08  0.16  0.35
## MRP24  -0.39 -0.41  0.32 -0.37  0.37 -0.13 -0.21 -0.08  0.44 -0.07  0.10 -0.20
## MRP25   0.08  0.07 -0.11  0.15 -0.14  0.30 -0.01  0.14 -0.19  0.24 -0.19  0.04
##         MRP8  MRP9 MRP10 MRP11 MRP12 MRP13 MRP14 MRP15 MRP16 MRP17 MRP18 MRP19
## Sexo   -0.12 -0.04  0.01  0.00 -0.06 -0.16 -0.17  0.23  0.05 -0.03 -0.01 -0.20
## Idade   0.06 -0.24  0.07 -0.11  0.13  0.15 -0.33 -0.04  0.32  0.04  0.16 -0.23
## LOTR1   0.22 -0.42  0.07 -0.20  0.17  0.09 -0.38  0.06  0.28  0.17  0.14 -0.21
## LOTR2  -0.13  0.38  0.03  0.17 -0.19 -0.08  0.35 -0.04 -0.23 -0.09 -0.11  0.28
## LOTR3   0.24 -0.48  0.07 -0.23  0.16  0.10 -0.46  0.04  0.31  0.13  0.18 -0.27
## LOTR4  -0.22  0.51  0.00  0.26 -0.19 -0.15  0.39 -0.01 -0.25 -0.11 -0.18  0.24
## LOTR5  -0.14  0.44 -0.07  0.19 -0.18 -0.06  0.37 -0.05 -0.22 -0.07 -0.12  0.24
## LOTR6   0.22 -0.42  0.04 -0.14  0.20  0.11 -0.31  0.01  0.21  0.14  0.14 -0.17
## Crise1 -0.24  0.49 -0.01  0.19 -0.07 -0.20  0.45  0.01 -0.18 -0.05 -0.20  0.23
## Crise2 -0.25  0.61  0.00  0.26 -0.19 -0.19  0.49  0.00 -0.26 -0.10 -0.22  0.28
## Crise3 -0.25  0.58 -0.02  0.25 -0.15 -0.15  0.48  0.01 -0.25 -0.11 -0.19  0.24
## Crise4 -0.24  0.53 -0.02  0.22 -0.14 -0.14  0.42  0.00 -0.24 -0.13 -0.17  0.22
## Crise5 -0.19  0.51  0.01  0.18 -0.14 -0.11  0.34 -0.01 -0.23 -0.16 -0.15  0.18
## SHS1    0.19 -0.58  0.03 -0.22  0.22  0.12 -0.38 -0.01  0.26  0.18  0.16 -0.26
## SHS2    0.19 -0.53  0.06 -0.27  0.27  0.13 -0.39  0.05  0.34  0.21  0.14 -0.18
## SHS3    0.19 -0.52  0.09 -0.24  0.25  0.06 -0.41  0.03  0.30  0.22  0.11 -0.27
## SHS4   -0.14  0.51 -0.04  0.18 -0.23 -0.06  0.33  0.03 -0.22 -0.12 -0.05  0.24
## SWLS1   0.34 -0.44 -0.01 -0.21  0.11  0.20 -0.41 -0.04  0.28  0.08  0.21 -0.24
## SWLS2   0.07 -0.27 -0.04 -0.12  0.12  0.08 -0.20  0.07  0.15  0.11  0.13 -0.13
## SWLS3   0.25 -0.48 -0.03 -0.19  0.15  0.19 -0.36 -0.03  0.23  0.10  0.17 -0.23
## SWLS4   0.31 -0.40 -0.02 -0.21  0.13  0.29 -0.29 -0.01  0.21  0.07  0.19 -0.16
## SWLS5   0.24 -0.35  0.07 -0.14  0.12  0.19 -0.27  0.01  0.16  0.08  0.17 -0.12
## MHI51   0.05 -0.36  0.07 -0.11  0.12  0.00 -0.40  0.03  0.18  0.12  0.16 -0.49
## MHI52   0.20 -0.64  0.02 -0.16  0.16  0.13 -0.41 -0.03  0.18  0.07  0.13 -0.31
## MHI53  -0.01  0.32 -0.11  0.09 -0.08 -0.02  0.32 -0.11 -0.17 -0.17 -0.11  0.36
## MHI54   0.25 -0.59 -0.01 -0.21  0.17  0.17 -0.46 -0.04  0.24  0.10  0.19 -0.29
## MHI55  -0.20  0.56 -0.09  0.23 -0.24 -0.14  0.39  0.00 -0.25 -0.19 -0.17  0.26
## MRP1    0.13 -0.21  0.11 -0.52  0.36  0.04 -0.18  0.05  0.50  0.12  0.04 -0.02
## MRP2    0.14 -0.14  0.19 -0.11  0.47  0.05 -0.05 -0.01  0.14  0.43  0.11  0.04
## MRP3    0.64 -0.21 -0.03 -0.06  0.09  0.41 -0.13 -0.09  0.12  0.18  0.37  0.05
## MRP4   -0.20  0.59 -0.04  0.21 -0.18 -0.10  0.51  0.05 -0.22 -0.16 -0.17  0.35
## MRP5    0.09 -0.07  0.49 -0.09  0.14  0.03 -0.18  0.24  0.17  0.15  0.03 -0.07
## MRP6   -0.04  0.21 -0.05  0.61 -0.16  0.03  0.17  0.00 -0.31 -0.03  0.07  0.00
## MRP7    0.16 -0.04  0.15  0.07  0.38  0.12  0.01  0.08  0.06  0.44  0.12  0.01
## MRP8    1.00 -0.20 -0.04 -0.09  0.10  0.45 -0.13 -0.09  0.13  0.15  0.32  0.06
## MRP9   -0.20  1.00  0.02  0.24 -0.20 -0.14  0.54  0.08 -0.25 -0.07 -0.17  0.36
## MRP10  -0.04  0.02  1.00  0.02  0.08 -0.07 -0.03  0.35  0.06  0.12 -0.03 -0.04
## MRP11  -0.09  0.24  0.02  1.00 -0.14  0.02  0.35 -0.01 -0.42 -0.05 -0.01  0.14
## MRP12   0.10 -0.20  0.08 -0.14  1.00  0.02 -0.04  0.01  0.21  0.33  0.03  0.02
## MRP13   0.45 -0.14 -0.07  0.02  0.02  1.00 -0.11 -0.06  0.10  0.09  0.38  0.02
## MRP14  -0.13  0.54 -0.03  0.35 -0.04 -0.11  1.00  0.01 -0.35 -0.03 -0.19  0.48
## MRP15  -0.09  0.08  0.35 -0.01  0.01 -0.06  0.01  1.00  0.16  0.06 -0.11 -0.08
## MRP16   0.13 -0.25  0.06 -0.42  0.21  0.10 -0.35  0.16  1.00  0.16  0.15 -0.21
## MRP17   0.15 -0.07  0.12 -0.05  0.33  0.09 -0.03  0.06  0.16  1.00  0.15  0.02
## MRP18   0.32 -0.17 -0.03 -0.01  0.03  0.38 -0.19 -0.11  0.15  0.15  1.00 -0.01
## MRP19   0.06  0.36 -0.04  0.14  0.02  0.02  0.48 -0.08 -0.21  0.02 -0.01  1.00
## MRP20   0.04 -0.08  0.15 -0.11  0.12 -0.10 -0.10  0.14  0.14  0.14 -0.02 -0.02
## MRP21  -0.10  0.32 -0.02  0.61 -0.10 -0.04  0.37  0.03 -0.37 -0.01 -0.01  0.19
## MRP22   0.10 -0.01  0.11  0.06  0.20  0.13 -0.04  0.20  0.11  0.40  0.12 -0.03
## MRP23   0.25 -0.12  0.03  0.05  0.11  0.31 -0.15  0.03  0.07  0.31  0.38  0.00
## MRP24  -0.09  0.48 -0.08  0.18 -0.16 -0.09  0.40 -0.01 -0.19 -0.10 -0.06  0.38
## MRP25   0.23 -0.14  0.10 -0.23  0.13  0.01 -0.21  0.20  0.31  0.11  0.04 -0.04
##        MRP20 MRP21 MRP22 MRP23 MRP24 MRP25
## Sexo    0.03 -0.04  0.02 -0.05 -0.05  0.05
## Idade  -0.10 -0.16  0.01  0.08 -0.22  0.03
## LOTR1   0.16 -0.21  0.12  0.15 -0.30  0.24
## LOTR2  -0.06  0.18 -0.15 -0.10  0.31 -0.15
## LOTR3   0.13 -0.24  0.11  0.12 -0.31  0.24
## LOTR4  -0.07  0.27 -0.07 -0.12  0.28 -0.21
## LOTR5  -0.04  0.26  0.02 -0.11  0.29 -0.11
## LOTR6   0.09 -0.20  0.05  0.16 -0.33  0.17
## Crise1 -0.02  0.19 -0.06 -0.14  0.28 -0.16
## Crise2 -0.02  0.27 -0.04 -0.14  0.37 -0.18
## Crise3 -0.04  0.25 -0.04 -0.16  0.32 -0.22
## Crise4 -0.03  0.24 -0.07 -0.12  0.30 -0.21
## Crise5 -0.06  0.20 -0.08 -0.14  0.26 -0.19
## SHS1    0.10 -0.23  0.10  0.13 -0.35  0.15
## SHS2    0.11 -0.25  0.16  0.16 -0.29  0.21
## SHS3    0.18 -0.27  0.18  0.17 -0.35  0.22
## SHS4   -0.07  0.25 -0.02 -0.07  0.32 -0.09
## SWLS1   0.05 -0.21  0.11  0.13 -0.30  0.20
## SWLS2   0.02 -0.11  0.15  0.10 -0.22  0.08
## SWLS3   0.06 -0.20  0.08  0.11 -0.35  0.15
## SWLS4   0.10 -0.19  0.09  0.09 -0.25  0.22
## SWLS5   0.06 -0.18  0.11  0.16 -0.24  0.18
## MHI51   0.05 -0.12  0.12  0.08 -0.39  0.08
## MHI52   0.02 -0.21  0.02  0.08 -0.41  0.07
## MHI53  -0.04  0.09 -0.16 -0.14  0.32 -0.11
## MHI54   0.07 -0.29  0.06  0.16 -0.37  0.15
## MHI55  -0.07  0.23 -0.14 -0.15  0.37 -0.14
## MRP1    0.11 -0.41  0.07  0.02 -0.13  0.30
## MRP2    0.04 -0.12  0.31  0.20 -0.21 -0.01
## MRP3    0.00 -0.07  0.12  0.26 -0.08  0.14
## MRP4   -0.12  0.26 -0.09 -0.15  0.44 -0.19
## MRP5    0.18 -0.11  0.15  0.08 -0.07  0.24
## MRP6   -0.12  0.49  0.08  0.16  0.10 -0.19
## MRP7    0.06  0.01  0.34  0.35 -0.20  0.04
## MRP8    0.04 -0.10  0.10  0.25 -0.09  0.23
## MRP9   -0.08  0.32 -0.01 -0.12  0.48 -0.14
## MRP10   0.15 -0.02  0.11  0.03 -0.08  0.10
## MRP11  -0.11  0.61  0.06  0.05  0.18 -0.23
## MRP12   0.12 -0.10  0.20  0.11 -0.16  0.13
## MRP13  -0.10 -0.04  0.13  0.31 -0.09  0.01
## MRP14  -0.10  0.37 -0.04 -0.15  0.40 -0.21
## MRP15   0.14  0.03  0.20  0.03 -0.01  0.20
## MRP16   0.14 -0.37  0.11  0.07 -0.19  0.31
## MRP17   0.14 -0.01  0.40  0.31 -0.10  0.11
## MRP18  -0.02 -0.01  0.12  0.38 -0.06  0.04
## MRP19  -0.02  0.19 -0.03  0.00  0.38 -0.04
## MRP20   1.00 -0.08  0.09 -0.02  0.04  0.40
## MRP21  -0.08  1.00  0.06  0.03  0.28 -0.15
## MRP22   0.09  0.06  1.00  0.37 -0.12  0.13
## MRP23  -0.02  0.03  0.37  1.00 -0.03  0.04
## MRP24   0.04  0.28 -0.12 -0.03  1.00  0.00
## MRP25   0.40 -0.15  0.13  0.04  0.00  1.00

Si se es familiar con los modelos de medición es posible estimar nuevas variables para verificar su relación.

Por practicidad solo se especificó una de las dimensiones de personalidad

library(dplyr)
## Warning: package 'dplyr' was built under R version 4.2.3
## 
## Attaching package: 'dplyr'
## The following objects are masked from 'package:stats':
## 
##     filter, lag
## The following objects are masked from 'package:base':
## 
##     intersect, setdiff, setequal, union
#Se obtinenen totales de la variable "Estabilidad emocional" 
Dsem <- Dsem %>%  mutate(NEURO = MRP1+MRP6+MRP11+MRP16+MRP21)
#Se obtiene total de optimismo frente al curso de la enfermedad
Dsem <- Dsem %>%  mutate(OPT = LOTR1+LOTR2+LOTR3+LOTR4+LOTR5+LOTR6)
#Se obtiene el total de satisfacción con la vida 
Dsem <- Dsem %>%  mutate(SAT = SWLS1+SWLS2+SWLS3+SWLS4+SWLS5)
#Se obtiene el total de felicidad con la vida 
Dsem <- Dsem %>%  mutate(FEL = SHS1+SHS2+SHS3+SHS4)

Cor1 <- select (Dsem, c(NEURO, OPT, SAT, FEL))
library(kableExtra)
## 
## Attaching package: 'kableExtra'
## The following object is masked from 'package:dplyr':
## 
##     group_rows
library(knitr)
## Warning: package 'knitr' was built under R version 4.2.3
kable(round(cor(Cor1),2))
NEURO OPT SAT FEL
NEURO 1.00 0.08 -0.05 -0.04
OPT 0.08 1.00 -0.08 0.00
SAT -0.05 -0.08 1.00 0.57
FEL -0.04 0.00 0.57 1.00

Según Kline otra forma de poder observar la colinealidad es realizar un modelo de regresión lineal multiple y verificar ese supuesto, sin embargo resulta dificil cuando se tienen dos variables respuesta de interés.

library(MVN)
## Warning: package 'MVN' was built under R version 4.2.3
#Se seleccionan las variables a ser analizadas 
mvn(Cor1, mvnTest = "mardia")
## $multivariateNormality
##              Test        Statistic             p value Result
## 1 Mardia Skewness 56.8083183700275 2.1946108762602e-05     NO
## 2 Mardia Kurtosis 3.29012503331522 0.00100142873224573     NO
## 3             MVN             <NA>                <NA>     NO
## 
## $univariateNormality
##               Test  Variable Statistic   p value Normality
## 1 Anderson-Darling   NEURO      4.6070  <0.001      NO    
## 2 Anderson-Darling    OPT       8.4230  <0.001      NO    
## 3 Anderson-Darling    SAT       3.2164  <0.001      NO    
## 4 Anderson-Darling    FEL       4.1384  <0.001      NO    
## 
## $Descriptives
##         n     Mean  Std.Dev Median Min Max 25th 75th       Skew    Kurtosis
## NEURO 590 15.82373 2.462509     16   6  25   14   17 -0.1416565  0.65627548
## OPT   590 18.08475 2.172432     18   9  26   17   19  0.2663077  1.20645576
## SAT   590 23.23898 6.691264     24   5  35   19   29 -0.3644323 -0.51154509
## FEL   590 17.77966 3.563957     18   8  28   16   20 -0.2294545  0.06353881

Vistas como un total las variables no fueron normales, verificamos si por grupos de variables lo logran ser (igual se verifica la colinealidad en cada modelo de medición)

# Estabilidad emocional 
Normal1 <- Dsem %>%  select(MRP1,MRP6,MRP11,MRP16,MRP21)
mvn(Normal1, mvnTest = "mardia")
## $multivariateNormality
##              Test        Statistic              p value Result
## 1 Mardia Skewness 90.5752568518373   8.162742463621e-07     NO
## 2 Mardia Kurtosis 6.33735202393821 2.33747465827605e-10     NO
## 3             MVN             <NA>                 <NA>     NO
## 
## $univariateNormality
##               Test  Variable Statistic   p value Normality
## 1 Anderson-Darling   MRP1      26.8180  <0.001      NO    
## 2 Anderson-Darling   MRP6      19.5531  <0.001      NO    
## 3 Anderson-Darling   MRP11     19.9136  <0.001      NO    
## 4 Anderson-Darling   MRP16     21.0896  <0.001      NO    
## 5 Anderson-Darling   MRP21     19.1418  <0.001      NO    
## 
## $Descriptives
##         n     Mean  Std.Dev Median Min Max 25th 75th       Skew   Kurtosis
## MRP1  590 3.569492 1.171717      4   1   5    3    4 -0.5526506 -0.6303975
## MRP6  590 3.238983 1.199394      3   1   5    2    4 -0.1891266 -0.9223084
## MRP11 590 3.081356 1.225157      3   1   5    2    4 -0.1604587 -0.9887588
## MRP16 590 3.152542 1.122596      3   1   5    2    4 -0.2585137 -0.6524294
## MRP21 590 2.781356 1.181920      3   1   5    2    4  0.1630837 -0.8767509
round(cor(Normal1),2)
##        MRP1  MRP6 MRP11 MRP16 MRP21
## MRP1   1.00 -0.56 -0.52  0.50 -0.41
## MRP6  -0.56  1.00  0.61 -0.31  0.49
## MRP11 -0.52  0.61  1.00 -0.42  0.61
## MRP16  0.50 -0.31 -0.42  1.00 -0.37
## MRP21 -0.41  0.49  0.61 -0.37  1.00
#Optimismo 
Normal2 <- Dsem %>%  select(LOTR1,LOTR2,LOTR3,LOTR4,LOTR5,LOTR6)
mvn(Normal2, mvnTest = "mardia")
## $multivariateNormality
##              Test        Statistic              p value Result
## 1 Mardia Skewness  603.05980531097 9.83447594408932e-93     NO
## 2 Mardia Kurtosis 16.5934925314718                    0     NO
## 3             MVN             <NA>                 <NA>     NO
## 
## $univariateNormality
##               Test  Variable Statistic   p value Normality
## 1 Anderson-Darling   LOTR1     29.9311  <0.001      NO    
## 2 Anderson-Darling   LOTR2     26.1525  <0.001      NO    
## 3 Anderson-Darling   LOTR3     26.6490  <0.001      NO    
## 4 Anderson-Darling   LOTR4     31.0879  <0.001      NO    
## 5 Anderson-Darling   LOTR5     32.2793  <0.001      NO    
## 6 Anderson-Darling   LOTR6     47.5229  <0.001      NO    
## 
## $Descriptives
##         n     Mean   Std.Dev Median Min Max 25th 75th       Skew   Kurtosis
## LOTR1 590 3.523729 0.9743465      4   1   5    3    4 -0.4623250 -0.2751480
## LOTR2 590 2.420339 1.0758626      2   1   5    2    3  0.5287400 -0.3993854
## LOTR3 590 3.433898 1.0656881      4   1   5    3    4 -0.2813845 -0.8183355
## LOTR4 590 2.349153 1.0964324      2   1   5    2    3  0.5596290 -0.6010599
## LOTR5 590 2.323729 1.2105702      2   1   5    1    3  0.6808893 -0.5906535
## LOTR6 590 4.033898 0.9058591      4   1   5    4    5 -1.1199580  1.2470675
round(cor(Normal2),2)
##       LOTR1 LOTR2 LOTR3 LOTR4 LOTR5 LOTR6
## LOTR1  1.00 -0.41  0.62 -0.49 -0.33  0.45
## LOTR2 -0.41  1.00 -0.43  0.57  0.45 -0.45
## LOTR3  0.62 -0.43  1.00 -0.57 -0.41  0.49
## LOTR4 -0.49  0.57 -0.57  1.00  0.60 -0.53
## LOTR5 -0.33  0.45 -0.41  0.60  1.00 -0.52
## LOTR6  0.45 -0.45  0.49 -0.53 -0.52  1.00
#Satisfacción con la vida
Normal3 <- Dsem %>%  select(SWLS1,SWLS2,SWLS3,SWLS4,SWLS5)
mvn(Normal3, mvnTest = "mardia")
## $multivariateNormality
##              Test        Statistic              p value Result
## 1 Mardia Skewness  332.89825089559 2.98937758937727e-50     NO
## 2 Mardia Kurtosis 9.03137736104634                    0     NO
## 3             MVN             <NA>                 <NA>     NO
## 
## $univariateNormality
##               Test  Variable Statistic   p value Normality
## 1 Anderson-Darling   SWLS1     21.0109  <0.001      NO    
## 2 Anderson-Darling   SWLS2     19.5728  <0.001      NO    
## 3 Anderson-Darling   SWLS3     18.4502  <0.001      NO    
## 4 Anderson-Darling   SWLS4     28.6940  <0.001      NO    
## 5 Anderson-Darling   SWLS5     16.6038  <0.001      NO    
## 
## $Descriptives
##         n     Mean  Std.Dev Median Min Max 25th 75th        Skew   Kurtosis
## SWLS1 590 4.522034 1.657013      5   1   7    3    6 -0.46666152 -0.8737061
## SWLS2 590 4.705085 1.637156      5   1   7    3    6 -0.51609195 -0.7280839
## SWLS3 590 4.574576 1.618137      5   1   7    3    6 -0.48055987 -0.7159819
## SWLS4 590 5.400000 1.350093      6   1   7    5    6 -1.09791139  0.9836034
## SWLS5 590 4.037288 1.999652      4   1   7    2    6 -0.01430649 -1.3176403
round(cor(Normal3),2)
##       SWLS1 SWLS2 SWLS3 SWLS4 SWLS5
## SWLS1  1.00  0.51  0.72  0.63  0.56
## SWLS2  0.51  1.00  0.62  0.47  0.42
## SWLS3  0.72  0.62  1.00  0.68  0.57
## SWLS4  0.63  0.47  0.68  1.00  0.57
## SWLS5  0.56  0.42  0.57  0.57  1.00
# Felicidad 
Normal4 <- Dsem %>%  select(SHS1,SHS2,SHS3,SHS4)
mvn(Normal4, mvnTest = "mardia")
## $multivariateNormality
##              Test        Statistic              p value Result
## 1 Mardia Skewness 295.582794879229 6.44433000753819e-51     NO
## 2 Mardia Kurtosis 10.0537082394937                    0     NO
## 3             MVN             <NA>                 <NA>     NO
## 
## $univariateNormality
##               Test  Variable Statistic   p value Normality
## 1 Anderson-Darling   SHS1      24.2376  <0.001      NO    
## 2 Anderson-Darling   SHS2      16.1791  <0.001      NO    
## 3 Anderson-Darling   SHS3      12.9020  <0.001      NO    
## 4 Anderson-Darling   SHS4      18.9079  <0.001      NO    
## 
## $Descriptives
##        n     Mean  Std.Dev Median Min Max 25th 75th       Skew   Kurtosis
## SHS1 590 5.220339 1.546866      6   1   7    4    6 -1.0403581  0.6886766
## SHS2 590 4.669492 1.712111      5   1   7    4    6 -0.4855616 -0.4247744
## SHS3 590 4.362712 1.791500      5   1   7    3    6 -0.3357961 -0.7756491
## SHS4 590 3.527119 2.013986      3   1   7    2    5  0.2275287 -1.2725190
round(cor(Normal4),2)
##       SHS1  SHS2  SHS3  SHS4
## SHS1  1.00  0.68  0.61 -0.55
## SHS2  0.68  1.00  0.64 -0.52
## SHS3  0.61  0.64  1.00 -0.53
## SHS4 -0.55 -0.52 -0.53  1.00

No tenemos distribuciones normales, empero se respeta el supuesto de la no colinealiad por modelo de medición y por los parámetros involucrando las variables de interés.

Otras formas de graficar modelos

Diagrammer

#Activacion paquetes
library(DiagrammeR)
library(RGraphics)
## Loading required package: grid
library(grid)
# Graficos ----------------------------------------------------------------
#Inicio de gráfico función grViz#
#Layout = El tipo de modelos posibles -> dot|neato|twopi|circo|rankdir = LR
#
#fontsized = ajuste del modelo
#Es necesario crear un "node" determinando su forma a traves de [shape = ____]
grViz("digraph {
      constraint = TRUE
      concentrate= TRUE
      nodsep= '2 equally'
      ranksep= '1 equally'
      layout = dot
      overlap = FALSE

# GRAFICO -----------------------------------------------------------------


node[shape= box]
    A1;A2;A3;A4;A5;A6;A7;A8;A9;A10;A11;A12;A13;A14;
    A15;A16

node [shape = oval]
    A -> A1 
    [label= ' 0.779' fontsize= 12]
    A1 -> e1   [dir = 'back' arrowtail = 'normal']
    
    A -> A2 
    [label= '0.647' fontsize= 12]
    A2 -> e2   [dir = 'back' arrowtail = 'normal']
    
    A -> A3 
    [label= '0.832' fontsize= 12]
    A3 -> e3   [dir = 'back' arrowtail = 'normal']
    
    A -> A4  
    [label= '0.761' fontsize= 12]
    A4 -> e4   [dir = 'back' arrowtail = 'normal']
    
    A -> A5   
    [label= '0.757' fontsize= 12]
    A5 -> e5   [dir = 'back' arrowtail = 'normal']
    
    A -> A6 
    [label= '0.688' fontsize= 12]
    A6 -> e6   [dir = 'back' arrowtail = 'normal']
    
    A -> A7 
    [label= '0.891' fontsize= 12]
    A7 -> e7   [dir = 'back' arrowtail = 'normal']
    
    A -> A8 
    [label= '0.762' fontsize= 12]
    A8 -> e8   [dir = 'back' arrowtail = 'normal']
    
    A -> A9  
    [label= '0.767' fontsize= 12]
    A9 -> e9   [dir = 'back' arrowtail = 'normal']
    
    A -> A10   
    [label= '0.685' fontsize= 12]
    A10 -> e10   [dir = 'back' arrowtail = 'normal']
    
    A -> A11 
    [label= '0.705' fontsize= 12]
    A11 -> e11   [dir = 'back' arrowtail = 'normal']
    
    A -> A12 
    [label= '0.902' fontsize= 12]
    A12 -> e12   [dir = 'back' arrowtail = 'normal']
    
    A -> A13  
    [label= '0.684' fontsize= 12]
    A13 -> e13   [dir = 'back' arrowtail = 'normal']
    
    A -> A14   
    [label= '0.761' fontsize= 12]
    A14 -> e14   [dir = 'back' arrowtail = 'normal']
    
    A -> A15 
    [label= '0.653' fontsize= 12]
    A15 -> e15   [dir = 'back' arrowtail = 'normal']
    
    A -> A16 
    [label= '0.819' fontsize= 12]
    A16 -> e16   [dir = 'back' arrowtail = 'normal']
{rank = same; 'A1'; 'A2'; 'A3'; 'A4'; 'A5'; 'A6'; 'A7'; 'A8';
      'A9'; 'A10'; 'A11'; 'A12'; 'A13'; 'A14'; 'A15'; 'A16'}
{rank = same; 'e1'; 'e2'; 'e3'; 'e4'; 'e5'; 'e6'; 'e7';'e8';
      'e9'; 'e10'; 'e11'; 'e12'; 'e13'; 'e14'; 'e15'; 'e16'}
e2 -> e9:s [dir=both minlen = 1 arrowsize=1]
e2 -> e14:s [dir=both minlen = 1 arrowsize=1]
e10 -> e15:s [dir=both minlen = 1 arrowsize=1]
e1 -> e3:s [dir=both minlen = 1 arrowsize=1]
      }")