İstatistiksel analizler, değişkenlerin incelenmesiyle başlar. Bir bilimsel çalışmaya konu edilen ve/veya değerlendirilmeye sayısal olarak katılan ve değeri sabit olmayıp, bireyler (kümeler) arasında, doğası gereği değişik düzeyleri ile karşılaşılan öğelerdir. Bu öğelerin belirli bir değeri vardır ve veri toplama işlemi ile bu değerler elde edilir. İstatistikte değişkenlerin tanımlanması, analizlerin doğru bir şekilde yapılabilmesi için önemlidir.

İstatistiksel analizlerde kullanılan değişkenlerin birçok farklı tipleri vardır. Bu tipler, verilerin özelliklerine ve amaçlanan analizlere göre belirlenir. Bu çalışmada, istatistikte kullanılan değişken tipleri detaylı olarak açıklanacak ve örnekleri ile birlikte ele alınacaktır.

1) Nicel Değişkenler (Kantitatif, numerik) Nicel değişkenler, sayısal değerlerle ifade edilen değişkenlerdir. Örneğin, bir çalışmada ölçülen bir bireyin yaşı, boyu, kilosu ya da bir okulda öğrencilerin notları gibi değerler nicel değişkenlere örnektir. Bu tip değişkenler, sürekli/kesiksiz (continuous) ya da kesikli (discrete) olabilir. Sürekli nicel değişkenler, sonsuz sayıda değer alabilir ve bir aralıktaki herhangi bir değer alabilir (ondalıklı), ayrıca bir birimi vardır. Örneğin, bir kişinin kilosu ya da boyu sürekli nicel değişkendir. Kesikli nicel değişkenler ise, yalnızca belirli sayıda, sınırlı bir sayıda değer alabilir (tamsayı, integer). Örneğin, bir öğrencinin notu, yada çocuk sayısı sadece belli bir aralıktaki değerlerden biri olabilir. Sürekli veriler ölçülebilir, discrete veriler sayılabilir (count) data olarak ta bilinir.

2) Nitel Değişkenler (kalitatif, kategorik, adsal, sınıflayıcı) Nitel değişkenler, veri setindeki farklı kategorileri veya sınıfları temsil eden değişkenlerdir. Bu tür değişkenlerin özellikleri sınırlı sayıda olabilir ve ölçülebilirlik özelliği bulunmaz. Bu tür değişkenler, sayısal olarak ifade edilemese de, veri analizi ve istatistiksel hesaplamalar için kullanılabilir. Örneğin, bir çalışmada öğrencilerin cinsiyeti, diyabet durumu, siyasi görüşü, meslekleri ya da bir ürünün markası gibi değerler nitel değişkenlere örnektir. Bu tip değişkenler, nominal ya da ordinal (sıralı) olabilir. Nominal değişkenler, farklı kategoriler arasındaki farklılıkları ifade eder. Örneğin, bir öğrencinin cinsiyeti ya da meslek grupları nominal değişkenlere örnektir (cevabı evet/hayır yada var/yok gibi özel nominal değişkenlere dikotom veya binary veya ikili değişken denir). Ordinal değişkenler ise, belirli bir sıraya göre sıralanabilen, kategoriler arasındaki ilişkileri ifade eder.

Başka bir sınıflama sistemide mevcuttur: Burda değişkenin araştırmadaki rolüne vurgu yapılır ve biyoistatistik pratiğinde sıklıkla kullanılır.

  1. Sonlanım/sonuç değişkeni (outcome, endpoint, yanıt/response, bağımlı değişken, Y)
  2. Prediktör (risk faktörü, bağımsız değişken, açıklayıcı değişken, neden, exposure/maruziyet, X)
  3. Kafa karıştırıcı (confounder)
  4. Aracı değişken (mediatör)
  5. Etkileşim değişkeni (moderatör)
  6. Collider